Pijnlijke woorden
Behar (Leviticus 25:1=26:2)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Bij twee gelegenheden in Behar instrueert de Tora ons om onze mede-Jood niet te kwellen. In eerste instantie zegt de Tora: “Wanneer je een item verkoopt aan iemand uit uw volk of koopt van iemand uit uw volk, mag een man zijn broer niet kwellen.”[1] Een paar verzen later herhaalt de Tora zich schijnbaar: “Verdruk uw volk niet en vrees uw God, want Ik ben HaShem, Uw God.”[2] De Gemara legt uit dat er twee verschillende soorten onaah (krenkingen) zijn; het eerste vers verwijst naar onaat mammon – een krenking met betrekking tot geld.[3] Het tweede heeft betrekking op onaat devarim – iemand pijn doen door middel van woorden.[4] In het algemeen vergelijken de rabbijnen niet twee specifieke mitswot met elkaar om dan te zeggen dat de ene groter is dan de andere, in dit geval vergelijken ze echter de twee vormen van krenking. In eerste instantie zou men denken dat onaat mammon ernstiger is dan onaat devarim, omdat wanneer iemand verbaal wordt gekwetst, hij geen enkel tastbaar voorwerp verliest, maar wanneer hij financieel gekwetst wordt, hij echt verlies lijdt.
Verrassend genoeg zegt de Gemara echter dat onaat devarim om drie verschillende redenen als een grotere zonde wordt beschouwd dan onaat mammon. Ten eerste, met betrekking tot onaat devarim zegt het vers, “en je moet je G-d vrezen” maar het laat dit achterwege wanneer het spreekt over onaat mammon. De Maharsja legt uit dat de mensen eerder zullen opmerken wanneer iemand probeert om onaat mammon te plegen, maar dat het veel gemakkelijker is om iemands ware bedoelingen te verbergen om mensen verbaal te schaden. Iemand die anderen financieel schaadt, is zich ervan bewust dat mensen waarschijnlijk zullen erkennen wat hij doet, maar gaat er toch mee door. Hij toont een gebrek aan vrees voor God, omdat hij zich er niet om bekommert dat God volledig op de hoogte is van zijn daden, maar hij toont ook geen vrees voor wat de mensen van zijn daden denken. Iemand die mensen op een verborgen manier kwaad doet, toont aan dat hij mensen meer vreest dan God – hij is er alleen bezorgd over dat mensen hem niet als een wreed persoon , maar hij is er niet bezorgd over dat God zijn ware bedoelingen kent. Hij wordt beschouwd als iemand die op een lager niveau staat dan iemand die financiële schade berokkent omdat hij meer bezorgdheid laat zien over de mening van anderen dan van God.[5]
Ten tweede zegt de Gemara dat onaat mammon alleen maar de eigendommen van mensen schaadt, terwijl onaat devarim erger is omdat het iemands wezen schaadt. Dit verwijst in het bijzonder naar het emotionele welzijn van een persoon – de schade die een onzorgvuldig woord aan hem of haar toebrengt, kan doordringen tot in zijn essentie. Een beangstigend voorbeeld hiervan wordt verteld door Rav Dov Brezak: hij vertelt hoe een gerespecteerde man van in de veertig begeleiding nodig had vanwege een traumatische ervaring uit zijn kindertijd – bij één gelegenheid noemde zijn moeder hem ‘tamei’ (onzuiver). Die ene etikettering heeft hem zo diep beschadigd dat het de rest van zijn leven bij hem bleef. Dit geeft ruimschoots aan dat schadelijke woorden onnoemelijke schade kunnen veroorzaken.
De Gemara gaat verder met een derde aspect waarin onaat devarim erger is dan onaat mammon – als een persoon op bedrieglijke wijze geld van zijn medemens onttrekt, kan hij de schade herstellen door simpelweg terug te geven wat hij ten onrechte heeft meegenomen. Wanneer iemand echter iemand anders kwaad doet met woorden, kan geen enkele mate van verontschuldiging het verleden veranderen – die woorden kunnen nooit worden teruggenomen. In relaties, vooral in het huwelijk, komt het vaak voor dat een paar ongevoelige woorden langdurige schade aanrichten en dat die schade nooit volledig kan worden hersteld omdat die woorden nooit volledig kunnen worden teruggenomen. Misschien is een uitvloeisel van dit aspect van de ernst van onaat devarim dat zodra schadelijke woorden worden uitgesproken, ze snel een ‘domino-effect’ kunnen hebben, waardoor de gevolgen van deze paar woorden zo verreikend kunnen zijn dat het onmogelijk is om de schade die die woorden hebben aangericht ooit ongedaan te maken.
Uit de Gemara blijkt heel duidelijk hoe ernstig de zonde van onaat devarim kan zijn, bovendien is het een heel moeilijke Mitswa om goed in acht te nemen – we zijn constant in gesprek met andere mensen en het is heel gemakkelijk om hun gevoelens te kwetsen door een ondoordachte uitspraak. Bovendien kunnen we, omdat we zoveel praten, vergeten hoe ernstig het is om de gevoelens van anderen te kwetsen. De Chazon Ish was eens getuige van een man die zijn jonge zoon krachtig bestrafte voor het verplaatsen van iets op Sjabbat dat mogelijk muktza was (een item dat verboden is om te verplaatsen op Sjabbat). De Chazon Ish vertelde de man dat zijn zoon misschien een Rabbijnse Mitswa had overtreden, maar dat de vader zeker de Tora Mitswa had overtreden van het niet zeggen van kwetsende woorden.
Een techniek om te helpen meer waakzaam te zijn met deze mitswa is door het ontwikkelen van de houding dat we er net zo voorzichtig in moeten zijn als in alle andere mitswot, zoals kashrus – we zouden nooit iets eten zonder er zeker van te zijn dat het was toegestaan om het te eten. Dus moeten we proberen een gevoel van waakzaamheid te ontwikkelen dat wat we op het punt staan uit onze mond te laten gaan, is toegestaan. De beste manier om dit te doen, is door de wetten en ideeën erachter te leren.[6]
Het is leerzaam om te eindigen met een laatste uitspraak van de Chazon Ish – hij merkte altijd op dat een van de grootste bronnen van vreugde is dat hij zijn hele leven heeft geleefd zonder zijn mede-Jood pijn te doen. Mogen we allemaal de verdienste verdienen om alleen goed te doen met onze spraak.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat Behar: Hurtful Words (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Eerst denken en dan doen, maar vooral ook eerst denken en dan spreken. Woorden kunnen snoeihard zijn. En als ik in mijn eigen gedachten kijk, zie ik dat er woorden zijn blijven hangen
die – als ik er nu op terug kijk echt niet zo dramatisch waren – vooral gezegd door mensen die dichtbij stonden, maar waarvan ik de emotionele impact van het moment nog zo kan oproepen. Dat maakt dat ik me er heel bewust van ben hoeveel schade woorden kunnen aanbrengen als ze wel echt gemeen en doordacht zijn op het moment dat ze worden uitgesproken. Het maakt ook dat ik me ervan bewust ben dat zelfs woorden die grappig zijn bedoelt of als geintje veel meer schade kunnen aanbrengen dan we ons bewust zijn.
Eerst denken, dan zwijgen en als het nuttig is praten.
[1] Behar, 25:14
[2] Behar, 25:18
[3] Onaat mammon bestaat in het opzettelijk verkopen van een voorwerp voor een buitensporig hoog bedrag of het opzettelijk kopen van een voorwerp voor een buitengewoon lage prijs.
[4] Bava Metsia, 58b
[5] Maharsha, Bava Metsia, 58b. Hij vergelijkt dit met het gezegde dat een ganav ( iemand die in stilte steelt) erger is dan een gazlan ( die in het openbaar steelt) omdat de ganav stiekem steelt omdat hij bezorgd is dat mensen hem zien stelen, maar zich geen zorgen maakt dat G-d weet dat hij steelt, terwijl een gazlan in het openbaar steelt en evenveel minachtig toont voor mensen als voor G-d.
[6] Het boek Sefer Mishpatey Shalom, hoofdstuk 7 is een goede bron voor de wetten betreffende onaat devarim.
