Wajikra (Leviticus 1-5)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Tijdens het schetsen van de verschillende korbanot (offers), verbiedt de Tora het brengen van offers van zuurdeeg en honing.[1] Het vertelt ons dan onmiddellijk dat we, in plaats daarvan, zout aan alle meeloffers moeten toevoegen.[2] Wat is het verschil tussen zout met honing en zuurdesem, wat maakt dat zout verplicht is, terwijl de andere twee stoffen verboden zijn? De commentaren wijzen erop dat er een grote symboliek in de offers zit en dat elk van deze drie substanties verschillende karaktereigenschappen vertegenwoordigen – door hun symboliek te analyseren, kunnen we deze vraag beantwoorden.
De Sefer HaChinuch[3] schrijft dat honing een basaal fysiek verlangen (taiva) vertegenwoordigt, omdat het voedsel is met een zoete smaak. Het verbod om honing toe te voegen, leert ons dat men zich moet onthouden van het najagen van zoet smakend voedsel en zich alleen moet concentreren op het eten van voedsel dat nodig is voor zijn levensonderhoud en welzijn. De Chinuch vervolgt dat zuurdeeg symbolisch is voor arrogantie omdat het oprijst. Met betrekking tot arrogantie brengt hij het vers uit Spreuken dat zegt: “De hooghartige van hart is een gruwel voor God.”[4]
De Chasam Sofer gaat in dezelfde geest verder als de Chinuch wat betreft honing en zuurdeeg. Vervolgens bespreekt hij de symboliek van zout. Hij zinspeelt op het gezegde van de Wijzen dat de achtergrond geeft achter de verplichting om zout bij de maaltijdoffers te gebruiken. Op de tweede dag van de schepping scheidde God de wateren in tweeën, bracht een deel van het water naar de hemel en liet een deel achter op de aarde. De lagere wateren klaagden dat ze ook naar de verheven hemelen wilden gaan in plaats van op de nederige aarde te blijven. God kalmeerde hen door hen te vertellen dat in de toekomst het zout dat in het water wordt gevonden, in de toekomst, samen met de offers op het altaar zou worden geofferd.[5]
Op basis van deze midrasj legt de Chasam Sofer uit dat zout de eigenschap van jaloezie vertegenwoordigt, omdat het wordt aangeboden als gevolg van de jaloezie van de lagere wateren naar de hogere wateren. Hij vervolgt dat honing, zuurdeeg en zout de drie fundamentele negatieve eigenschappen vertegenwoordigen; kina (jaloezie), kavod (verlangen naar eer) en taiva.[6] Hij stelt echter dat jaloezie heel anders is dan de andere twee: voor hun is er geen plaats in de Tabernakel, en, in het verlengde daarvan, in heel Avodat HaShem (Goddelijke dienst). Daarom is er geen plaats voor honing en zuurdeeg bij de offers. Hij schrijft dat jaloezie daarentegen wel een plaats heeft in het dienen van God. We zien dit aan de Gemara die zegt: ‘kinat sofrim tarbeh chachma’ – jaloezie onder degenen die leren, veroorzaakt een toename in wijsheid.[7] Dit betekent dat jaloezie een voordeel heeft in het spirituele domein omdat het een persoon kan motiveren om te groeien in zijn spiritualiteit als hij ziet dat anderen op een hoger niveau presteren dan hijzelf. In deze geest legt hij uit dat de jaloezie van de lagere wateren voor de bovenwateren een voorbeeld was van een geldig soort jaloezie – de lagere wateren wilden zo dicht bij God zijn als de bovenwateren. Hun beloning was het zout dat zou worden aangeboden. Dienovereenkomstig blijft dit zout een eeuwige herinnering aan de prijzenswaardige vorm van jaloezie.[8]
De uitleg van de Chasam Sofer leert ons dat wanneer, de in het algemeen negatieve eigenschap van, jaloezie op de juiste manier wordt gebruikt, dit iemands dienst aan God kan versterken. Het is leerzaam om het verschil tussen jaloezie in het spirituele domein en jaloezie in het fysieke domein te analyseren. Het lijkt erop dat er twee belangrijke verschillen zijn: ten eerste varieert de motivatie van de twee soorten jaloezie enorm. Jaloezie in de materiële wereld heeft vaak een bijzonder weerzinwekkend aspect – het is niet beperkt tot het willen van hetzelfde ding als de ander, het is eerder zo dat de jaloerse persoon ook niet wil dat de ander het ding heeft. Het is inderdaad zo dat het Tora-verbod dat betrekking heeft op jaloezie, loh tachmod [9] (niet begeren), alleen van toepassing is als Reuven het item van Shimon zelf wil hebben, terwijl als hij alleen hetzelfde item als Shimon wil, er geen Tora-verbod is.[10] In tegenstelling hiermee is jaloezie in het spirituele domein alleen acceptabel als de jaloerse partij zijn medemens zijn succes niet misgunt, maar het succes van zijn vriend gebruikt als een hulpmiddel om zichzelf te motiveren om vergelijkbare hoogten te bereiken. Als hij zijn vriend echter zijn succes misgunt, wordt zijn jaloezie opnieuw als volkomen onaanvaardbaar beschouwd, omdat het duidelijk niet wordt gedreven door pure motivaties.
Het tweede verschil wordt naar voren gebracht door de uitleg van Ibn Ezra van de mitswa van loh tachmod. Hij geeft een analogie van een boer die met een prinses wil trouwen. De boer moet beseffen dat ze gewoon niet tot zijn mogelijkheden behoort en dat hij niet mag verwachten dat hij haar hand in het huwelijk zal krijgen. Zo krijgt elke persoon precies wat hij nodig heeft in de materiële wereld. Alles wat iemand anders bezit, is totaal irrelevant voor hen en buiten hun domein. Ze hebben geen reden om ernaar te verlangen, omdat God iedereen precies geeft wat ze nodig hebben.[11] De redenering van de Ibn Ezra is alleen van toepassing op jaloezie in het materiële domein, omdat geen enkele fysieke inspanning iemands bezittingen zal veranderen – dat is volledig in Gods handen. Het enige gebied waarop God afstand doet, is om zo te zeggen spiritualiteit. In het spirituele domein is er geen vooraf bepaalde limiet aan wat iemand kan bereiken. Het is volledig afhankelijk van zijn eigen vrije wil. Dienovereenkomstig is het niet vruchteloos te verlangen naar de spirituele prestatie van iemand anders; door persoonlijke inspanning kan een persoon meer bereiken in het spirituele domein.
Met deze twee punten in gedachten – dat kinat sofrim een persoon ertoe aanzet zijn medemens na te volgen zonder hem zijn eigen succes te misgunnen; en dat iemand het recht heeft om te proberen meer te bereiken dan hij momenteel heeft – hebben we nu een dieper begrip van de rol van jaloezie in ons leven. De Chasam Sofer leert ons dat, hoewel het in veel omstandigheden een negatieve eigenschap is, , kan het ons helpen om dichter tot God te komen en op die manier de lagere wateren na te bootsen wier brandend verlangen het was om dicht bij God te komen en vruchten voor te brengen.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat Vayikra: The ‘Right’ Kind of Jealousy (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
We moeten niet streven naar materiele bezittingen, maar naar spirituele schatten.
We moeten ons niet meer voelen dan anderen, en ons als het ware opblazen, maar nederig en bescheiden zijn.
Daarnaast mogen we weten dat een op het eerste gezicht negatieve eigenschap als jaloezie heel positief gebruikt kan worden. We zien vaak de enorme verbinding tussen HaShem en zijn volk en soms kan ons dat jaloers maken. Maar net zoals de water van de hemelen een belangrijke functie hebben, hebben de wateren van de aarde dat ook. En we mogen dus weten dat ieder op zijn eigen plek tot de meest intieme relatie met de Eeuwige kan komen. Dus laat het voorbeeld van het volk ons motiveren en inspireren om onze band met de Eeuwige te laten groeien en verstevigen.
[1] De honing waarnaar hier wordt verwezen, is geen bijenhoning, maar de zoete nectar die wordt geproduceerd door fruit.
[2] Vayikra, 2: 11-13.
[3] Parshas Vayikra, Mitzvo 117.
[5] Rashi, Vayikra, 2:13. Zie Gur Aryeh, Sifsei Chachamim en Emes L’Yaakov waarom het zout in het water werd geofferd in tegenstelling tot het water zelf.
[6] Inderdaad, de Mishna in Pirkei Avos (4:28) leert ons dat het deze drie eigenschappen zijn die een man uit de wereld halen.
[8] Chasam Sofer, Vayikra, 2:11.
[10] Opgemerkt moet worden dat iemand loh sachmod alleen overtreedt als hij moeite doet om het item te bemachtigen; louter verlangen vormt geen overtreding, hoewel het zeker wordt bekritiseerd door de bronnen die het bespreken. 11. Ibn Ezra, Shemos, 20:14.
[11] Ibn Ezra, Shemos, 20:14.
