Hagaddah: handleiding voor dankbaarheid
Pesach (eerste dag) (Exodus 12:21-51)
Geschreven door Rabbijn Yehonasan Gefen
Er zijn talloze lessen die uit de Hagaddah kunnen worden afgeleid. Eén van hen wordt gebracht door Rav Noach Orlowek. Hij wijst erop dat de Hagaddah de meest onthullende tekst is van de Tora over hoe we dankbaarheid moeten benaderen.
De betekenis van de eigenschap dankbaarheid is in het Tora-denken heel duidelijk. Drie keer per dag danken we God in het ‘Modim‘-gebed; elke keer dat we eten, danken we God dat Hij ons van voedsel heeft voorzien. Ook op het gebied van interpersoonlijke relaties (bein adam lechaveiro) ligt er grote nadruk op het tonen van dankbaarheid aan degenen die ons helpen. Zo zijn bijvoorbeeld de mitswot van het eren van je ouders en het eren van je leraar, grotendeels gebaseerd op de erkenning van hoeveel ouders en leraren voor ons hebben gedaan. Toch is het geen gemakkelijke taak om een constant gevoel van dankbaarheid te behouden voor alle goedheid die God, en, op een lager niveau, andere mensen voor ons doen.[1] Hoe kan iemand zichzelf ontwikkelen zodat hij uitblinkt in deze allerbelangrijkste eigenschap?
De Hagaddah en de wetten die erop betrekking hebben, kunnen deze vraag beantwoorden: om te voldoen aan de Mitzva om over het vertrek uit Egypte te vertellen, vertelt de Gemara ons dat we moeten beginnen met het noemen van de ‘genut’ (het slechte) voordat we beginnen te praten over de ‘shevach’(het goede).[2] Er is een discussie over wat dit precies betekent; Rav zegt dat het bespreken van het ‘slechte’ betekent dat voordat we God gaan bedanken voor het feit dat Hij ons uit Egypte heeft gehaald, we eerst moeten vermelden hoe onze voorouders oorspronkelijk afgoden dienden. Shmuel stelt dat het ‘slechte’ verwijst naar de aanvankelijke slavernij waaronder we in Egypte leden voordat we vertrokken. De wet lijkt beide meningen te volgen, aangezien beide aspecten van de ‘genut’ in de Hagaddah voorkomen. Het lijkt erop dat beide meningen ons een fundamentele les leren over hoe we een juist gevoel van dankbaarheid kunnen ontwikkelen.
Shmuel zijn mening dat we met de slavernij moeten beginnen, leert ons dat als een persoon echt dankbaar wil zijn voor alles wat hij heeft, hij eerst in staat moet zijn om zijn huidige positieve situatie te contrasteren met het verleden dat hij heeft doorstaan. Om echt waardering te hebben voor Gods goedheid om ons uit Egypte te halen, moeten we ons eerst concentreren op het vreselijke lijden dat we hebben doorstaan tijdens de slavernij in Egypte. Door dit te doen, kunnen we de valkuil vermijden om de fysieke en spirituele vrijheid die we ervaren na het verlaten van Egypte als vanzelfsprekend te beschouwen. Zo is het ook in ons dagelijks leven, wanneer alles goed gaat, vergeten we heel gemakkelijk wat God voor ons heeft gedaan en hoe Hij ons voortdurend blijft beschermen en steunen. Wanneer iemands financiële situatie bijvoorbeeld stabiel is, kan hij zijn situatie natuurlijk als vanzelfsprekend beschouwen en God niet voldoende danken. Als hij echter zou nadenken over de tijden dat hij niet wist hoe hij in zijn onderhoud zou voorzien, is het veel gemakkelijker voor hem om zijn vroegere moeilijkheden te vergelijken met zijn huidige zekerheid. Dit zou hem moeten helpen God dankbaar te zijn.
Het is minder duidelijk hoe de uitleg van Rav van het bespreken van de ‘genut’ ons de eigenschap van dankbaarheid inprent. Hoe brengt het vermelden van het feit dat onze voorvaderen afgoden dienden ons tot een grotere waardering van God? Het lijkt erop dat één van de belangrijkste factoren die iemand ervan weerhoudt om dankbaarheid te tonen een gevoel van arrogantie is. Iemand die zich arrogant voelt, zal de houding hebben dat hij alle goedheid verdient die God, of mensen, hem schenken. Dienovereenkomstig is er geen dankbaarheid, erkenning van het goede dat anderen voor hem hebben gedaan. Hij heeft niet het gevoel dat ze iets speciaals hebben gedaan, maar hij heeft het volste recht om van hen te verwachten dat ze hem dienen. Een nederig persoon daarentegen vindt dat hij niets verdient. Daarom beschouwt hij alles wat voor hem wordt gedaan als een bijzonder vriendelijke daad, daarom erkent hij echt het goede dat voor hem is gedaan. Met dit inzicht kunnen we verklaren hoe het ons herinneren aan onze vroegere nederige staat ons tot een grotere waardering van God kan brengen. We erkennen dat we geen geweldige mensen zijn met een geweldige afkomst, maar dat ons erfgoed niets is om bijzonder trots op te zijn. Bovendien erkennen we dat alle geestelijke prestaties die we hebben bereikt, te danken zijn aan Gods goedheid. Wanneer we in de Hagaddah zeggen: “Vanaf het begin aanbaden onze voorvaderen afgoden, en nu heeft HaMakom [God] ons dicht bij het dienen van Hem gebracht.” Door onze nederige achtergrond te benadrukken, zorgen we ervoor dat we veel beter in staat zijn om de goede daden die voor ons zijn gedaan, naar behoren te waarderen.
Rav Shlomo Brevda wijst erop dat hij veel Tora-Wijzen kende, de één zeer verschillend van de ander. Een eigenschap die ze echter allemaal in overvloed bezaten, was die van dankbaarheid. Dit komt misschien doordat ze zich allemaal zo nederig voelden dat ze van mening waren dat ze niets verdienden dat voor hen werd gedaan. Mogen we het verdienen om ze na te volgen en te groeien in ons vermogen om dankbaarheid te tonen aan andere mensen, en vooral aan God.
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat Passover (first day): The Haggadah: The Instruction Manual of Gratitude (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Bovenstaande is een hele belangrijke les. Pas als we ons realiseren wat we niet hadden, of wat hoe het zou zijn als we wat zouden missen, waarderen we werkelijk wat we hebben. Iemand die – G-d verhoede – zijn gezichtsvermogen verliest en weer terugkrijgt, zal dat vele malen meer waarderen dan wanneer je niet hebt ondervonden wat het is om het niet te hebben.
Mijn gedachten beven vooral hangen bij de opmerking van Rav. Want voor bnei Noach geldt – in de meeste gevallen – dat men of voorouders had die afgoden aanbaden, of in elk geval niet de Eeuwige op de juiste manier aanbaden. Hoewel ik in mijn vorige geloof altijd vragen had waarop geen enkele manier goede antwoorden te vinden waren en ik wist ik op de een of andere manier die aansluiting met het Joodse volk moest maken, was bat Noach worden wel een van de laatste dingen die ik overwoog. Maar hoe wonderlijk was had dat op de dag dat ik zei dat ik de Eeuwige alleen nog maar wilde dienen zoals Hij dat wenste, Hij dit eigenlijk onmiddellijk op mijn pad bracht. Het verschil zien tussen de vragen die geen antwoorden kregen en de antwoorden die er nu zijn, de relatie zoals deze was met de Eeuwige en hoe die zich nu constant verdiept maakt me ontzettend dankbaar. En inderdaad die dankbaarheid is alleen mogelijk door het inzicht te hebben en wat ik vroeger miste.
[1] Zie Sefer Hachinuch, Mitzca 33, Sichot Mussar, Maamer 73, blz. 323-4
[2] Pesachim, 116a.
