Het gevaar van spot
Korach (Numeri 16-18)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Wanneer iemand het verslag van de opstand van Korach leest, wordt hij getroffen door zijn schijnbare dwaze poging om Mozes uit te dagen. Toch is het duidelijk dat Korach er destijds in slaagde om grote aantallen mensen te overtuigen van de geldigheid van zijn argumenten tegen Mozes en Aäron. Hoewel de opstand begon met een relatief klein aantal mensen, vertelt de Tora ons dat hij op het hoogtepunt “de gehele vergadering”[1] tegen Moshe en Aäron bijeenbracht. Hoe kon hij zo’n krachtige opstand beginnen tegen de mannen die het Joodse volk door talloze wonderen in de woestijn hadden geleid?
Om deze vraag te beantwoorden, is het leerzaam om een ander probleem in het Tora-gedeelte te onderzoeken. Een van de belangrijkste argumenten van Korach en zijn vergadering was zijn verzet tegen de benoeming van Aäron in de positie van Kohen Gadol (hogepriester). Ze voerden aan dat Mozes persoonlijk deze benoeming had gedaan, als een daad van vriendjespolitiek jegens zijn broer. Nadat de rebellen gestraft waren, beval God Mozes om te bewijzen dat Aäron goddelijk in zijn positie was aangesteld door de beproeving van de staven, waarbij de staf van Aäron op wonderbaarlijke wijze tot bloei kwam en onomstotelijk bewees dat hij het verdiende Kohen Gadol te zijn. Na deze test viel alle ontevredenheid uiteen.
Rav Leib Chasman[2] vraagt waarom God opdracht tot het test van de staven pas gaf NA de ontzagwekkende straffen die Hij oplegde. Als het wonder van de bloeiende staf meteen in het begin had plaatsgevonden, had het de mensen kunnen overtuigen van de ongeldigheid van de argumenten tegen Moshe en Aaron, waardoor de straffen overbodig waren geworden. Hij antwoordt door een belangrijk principe in de menselijke natuur te onderwijzen. Korach wist dat hij Moshe niet kon verslaan in een strijd van de logica, hij wist dat de zaak van Moshe veel te sterk was, en dat Moshe veel te wijs was voor Korach om hem rationeel te verslaan. Dus nam hij zijn toevlucht tot het verwoestende wapen van (spot) leitzanut waarmee hij Mozes en Aaron kon kleineren zonder zijn argumenten logisch te rechtvaardigen. We zien dit in de woorden van Rashi wanneer hij uitlegt hoe Korach in staat was om zoveel mensen over te halen om voor zijn kant te kiezen; De Tora zegt dat hij het volk tegen Moshe en Aron verzamelde. De voor de hand liggende vraag is hoe hij in staat was om zo’n monumentale taak te volbrengen; Rashi legt uit dat hij daartoe in staat was door “divrei leitzanut (spottende woorden)”.[3]
Rav Chasman vervolgt dat spot de kracht van het intellect negeert en het dierlijke deel van de mens opwekt waar logica zinloos is. Dit verklaart het concept in het vers in Spreuken dat ons aanspoort de leitz (spotter) niet te berispen; de leitz is niet geïnteresseerd in enige vorm van logisch argument, hij wil liever doorgaan met zijn eigen levensstijl en zal elke poging om hem te veranderen kleineren. Een ander vers in Spreuken vertelt ons dat de enige manier om de leitz te vernederen, is door moeilijkheden; ‘Bereid straffen voor de leitz.’[4] Rabbi Moshe Chaim Luzatto legt in Path of the Just uit dat idealiter een persoon wordt verondersteld te groeien en van zijn fouten te leren door Tora en chesbon hanefesh (zelfbeschouwing) te leren, maar de leitz is immuun voor dergelijke methoden en daarom is het enige dat hem kan beïnvloeden de één of andere soort van moeilijkheid.
Dit, schrijft Rav Chasman, verklaart waarom God het wonder van de staf alleen stuurde na de straffen die Korach en zijn belangrijkste aanhangers troffen. De kracht van spot om logica te negeren is zo groot dat het zelfs openlijke wonderen kan negeren als ze in strijd zijn met het eigenbelang van de spottende. Als het wonder had plaatsgevonden voordat iemand was gestraft, zouden de rebellen een manier hebben gevonden om het af te wijzen en de gevolgen ervan te negeren door middel van een spottende opmerking. Pas na de verwoestende straffen werd de macht van de spot gebroken en konden de overlevenden de les van de bloeiende staf internaliseren.
Dit verklaart hoe Korach in staat was om zoveel mensen te overtuigen om zo’n dwaze koers te volgen en Mozes uit te dagen. Door hun intellect teniet te doen door middel van spottende woorden, werden ze verblind voor de gevaren van het volgen van Korach.
The Path of the Just schrijft zeer sterk over de schadelijke aard van spot.[5] Hij stelt dat het één van de belangrijkste factoren is die een persoon verhinderen de eigenschap van zehirut (alertheid tegen zonde) te ontwikkelen. Spot weerhoudt hem ervan zichzelf serieus te analyseren door datgene wat belangrijk is te kleineren en alles in een grap te veranderen. Hij zal de berisping van niemand volgen, maar eerder de spot gebruiken als een instrument om aan serieuze zelfbeschouwing te ontsnappen. Het lijkt er inderdaad op dat spot voortkomt uit een verlangen om te ontsnappen aan de ernstige problemen waarmee iemand wordt geconfronteerd als hij God op de beste manier wil dienen. Het is veel gemakkelijker om elke mogelijkheid van groei weg te lachen dan de uitdaging aan te gaan om met je problemen om te gaan.
Korach gebruikte leitzanut om anderen te misleiden, maar de jetsar hara (negatieve neiging) gebruikt het ook om ons onszelf te laten misleiden om groei te vermijden. We leren van Rav Chasman dat de enige manier waarop de kracht van leitzanut kan worden verzwakt door middel van straffen is. In plaats van onnodig te moeten lijden, is het zeker veel raadzamer voor iemand om de veel mindere ‘pijn’ van de mussar te doorstaan.[6] Dit kan op een aantal manieren worden gedaan; zo kunnen je leren over zelfgroei d.m.v. Path of the Just, die spot uitvoerig bespreekt; het aanvaarden van berisping van iemands rabbijnen en vrienden; of door een eenvoudige cheshbon hanefesh te maken en zichzelf eerlijk te onderzoeken. Dergelijke strategieën zijn beslist wenselijker dan het alternatief van echt lijden.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat Korach: The Danger of Mockery (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Een tijdje terug had ik een gesprek met iemand of je mensen altijd de waarheid moet vertellen of op HaShem moet wijzen of de situatie in Israël bespreekbaar moet maken vanuit een ander perspectief. Ik denk dat in dit stuk van rabbijn Gefen het antwoord duidelijk te vinden is. Als mensen spottend spreken over HaShem, Israël of over de waarheid in zijn algemeenheid, dan heeft het geen zin om met logische argumenten iemand te proberen te overtuigen. Zijn spot zal waarschijnlijk alleen maar toenemen, waardoor je eigenlijk het tegenovergestelde bereikt van wat je wenst te bereiken.
Een ander punt waar rabbijn Gefen op wijst is dat we onszelf soms ook voor de gek kunnen houden en liever niet aan zelfanalyse doen, we drijven als het ware de spot met onszelf en met onze mogelijkheden om spiritueel te groeien. Zo had ik zelf laatst een mitswa die ik me eigen wilde maken. Het kwam er elke keer niet van waarna ik mezelf dan hoorde zeggen: ja vergeet-gat, dat ga je toch nooit onthouden. Er zijn dan twee mogelijkheden of je gaat mee in deze zelfspot van “vergeetachtige” of je gaat logisch nadenken. De vorige keer bij het oefenen van een nieuwe mitswa lukte het ook niet 123, en dat is uiteindelijk ook gelukt. Waarom voelt deze moeilijker, hoe kun je jezelf helpen om het te onthouden…dan ben je positief bezig, dan ben je aan het groeien.
(A while ago I had a conversation with someone about whether you should always tell people the truth or point out HaShem or discuss the situation in Israel from a different perspective. I think that the answer is clearly in this piece by Rabbi Gefen. If people mock HaShem, Israel or the truth in general, then it makes no sense to try to convince someone with logical arguments. His ridicule will likely only increase, actually achieving the opposite of what you wish to achieve.
Another point that Rabbi Gefen points out is that we can sometimes fool ourselves and prefer not to do self-analysis, we mock ourselves, as it were, with our possibilities for spiritual growth. For example, I recently had a mitzvah that I wanted to master. It never happened every time, after which I heard myself say: yes forget-hole, you will never remember that. There are then two options, whether you go along with this self-mockery of “forgetfulness” or you start thinking logically. Last time when practicing a new mitzvah, it didn’t work out either, and it eventually worked out. Why does it feel more difficult, how can you help yourself to remember it… then you are positive, then you are growing.)
[1] Korach, 16:19
[2] Ohr Yahel, 3rd Chelek, geciteerd in Lekach Tov, Bamidbar, blz 186.
[3] Rashi, 16:19
[4] Mishlei, Hfdst. 19.
[5] Mesillas Yesharim, Hfdst. 5.
[6] De wortel van het woord “mussar” is dezelfde als die voor yissurim (straf), omdat echte zelfanalyse en groei pijnlijk is en een zekere mate van lijden veroorzaakt.
