Verder gaan dan de letter van de wet
We’etchanan (Devarim 3:23-7:11)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
“En u zult doen wat juist en goed is in de ogen van God, zodat Hij u goed zal doen en u zult komen en het land beërven dat God aan uw voorouders belooft heeft te geven.”[1]
De commentaren schrijven dat dit vers, dat tegen het einde van het Tora-gedeelte verschijnt, de bron is voor het principe van ‘buiten de letter van de Wet gaan’. [2]Dit leert ons de noodzaak om niet medakdek (veeleisend) te zijn in zaken van de Wet en om mevater (vergevingsgezind) te zijn in wat rechtmatig van ons is in bepaalde situaties. Voorbeelden hiervan zijn: wanneer een persoon een verloren voorwerp vindt dat hij halachisch (wettelijk) mag houden, maar hij kent de identiteit van de oorspronkelijke eigenaar – de rabbijnen ons vertellen dat, hoewel het technisch is toegestaan om het object te houden, hij het toch moet teruggeven.[3] Een ander voorbeeld is wanneer een stuk onroerend goed te koop is – de potentiële kopers voorrang moeten geven aan de persoon die naast dat eigendom woont omdat hij het meeste kan winnen door dit specifieke eigendom te kopen.[4] In werkelijkheid zijn er echter talloze gevallen waarin men verder moet gaan dan de letter van de Wet – de Ramban schrijft dat de Tora dit niet expliciet heeft willen noemen, maar dat we uit dit vers moeten leren dat we er voortdurend naar moeten streven om mensen op een begripvolle manier te behandelen en te vermijden dat we hen altijd volgens de strikte letter van de Wet behandelen.[5] De Gemara vertelt ons dat de Tempel werd verwoest omdat mensen veeleisend met elkaar omgingen en hen behandelden volgens de strikte letter van de Wet.[6] Dit lijkt erg moeilijk om te begrijpen – het lijkt erop dat het hele concept om verder te gaan dan de letter van de Wet enigszins strikt is en dat het niet volgen ervan niet zou zo’n strenge straf zou verdienen. Waarom werd het Joodse volk zo hard behandeld omdat het medakdek tegen elkaar was?
Het lijkt erop dat het niet behandelen van mensen ‘buiten de letter van de Wet’ een diepe fout weerspiegelt in iemands houding ten opzichte van het dienen van God. Rav Yitzchak Berkovits legt op basis van de Ramban op dit vers uit dat ‘v’asita hayashar vehatov’ in interpersoonlijke relaties het equivalent is van ‘kedoshim tehyu’: De Ramban in Kedoshim legt uit dat een persoon alle mitswot kan houden en toch een ‘menuval b’reshut HaTorah.’ kan zijn – dit betekent dat hij ervoor zorgt dat hij geen mitswot overtreedt, maar dat hij er tegelijkertijd geen belang bij heeft zichzelf te verheffen op gebieden die intrinsiek geen mitswot of zonden zijn, zoals eten en slapen. De onderliggende reden achter zijn levensstijl is dat hij gelooft dat de Tora waar is en daarom moet worden nageleefd, maar hij onderschrijft niet de ware visie van de Tora – hij heeft geen interesse om zichzelf spiritueel te verheffen, eerder zijn zijn doelen heel erg ‘van-deze-wereld’, met doelen als het vervullen van zijn fysieke verlangens en het verwerven van rijkdom. Vanwege zijn erkenning van de waarheid van de Tora, zal hij nooit opzettelijk zondigen, niettemin zal hij geen interesse tonen om zichzelf te verheffen op gebieden waar hij technisch niet toe verplicht is.[7]
Evenzo kan een persoon op het gebied van interpersoonlijke relaties de noodzaak erkennen om de wetten van de Tora te volgen, maar hij heeft geen behoefte om de waarden erachter in zichzelf te integreren. Hij zal zich dus altijd aan de strikte letter van de wet houden, maar wanneer hij de mogelijkheid heeft om op technisch toelaatbare wijze financieel gewin te behalen, zal hij niet aarzelen om dat te doen. De Tora vertelt deze persoon dat hij een ernstige fout begaat door hem te instrueren om “te doen wat juist en goed is”, om “buiten de letter van de Wet” te handelen, om mensen op een barmhartige manier te behandelen, en niet in alle gevallen medakdek te zijn. De Tora leert ons dat we een oprecht gevoel van liefde voor onze medemens moeten ontwikkelen en hem daardoor op dezelfde manier moeten behandelen als we zouden willen dat ze ons behandelen – vergevingsgezind en medelevend. Wanneer iemand bijvoorbeeld een waardevol voorwerp heeft verloren, moet een Jood niet aarzelen om het terug te geven, ook al is hij daartoe niet verplicht, of wanneer een arm persoon merkt dat hij u een grote som geld schuldig is, moet een persoon hem met een mate van flexibiliteit en mededogen behandelen.
Dit helpt te begrijpen waarom er zo’n strenge straf was toen de Joden elkaar op een strikte manier behandelden – ze misten de les van ‘hayashar b’hatov’, dat het niet juist is om je mede-Jood op een harde en meedogenloze manier te behandelen, dat dit niet strookt met de geest van intermenselijke relaties die de Tora omhelst.
De commentaren vinden nog een moeilijkheid met de Gemara die zegt dat de Tempel werd verwoest omdat de mensen streng voor elkaar waren. Andere Gemara’s geven verschillende redenen voor de verwoestingen, zoals moord, afgodenaanbidding, immoraliteit en ongegronde haat.[8] Rav Yitzchak van Volozhin beantwoordde deze vraag toen hij getuige was van het volgende incident. Iemand had zijn kameraad belasterd en kwam nu op Erev Yom Kippur om vergeving te vragen. Het slachtoffer weigerde hem te vergeven, wijzend op de Wet dat men laster niet hoeft te vergeven. Rav Yitzchak vroeg hem naar de bovengenoemde tegenstrijdigheid in Gemara’s. Hij legde uit dat de Tempels waren verwoest vanwege de verschrikkelijke zonden die in de andere Gemara’s zijn opgesomd. Hij wees er echter op dat de Rabbijnen ons vertellen dat wanneer mensen elkaar behandelen buiten de letter van de wet en niet streng zijn op elk detail, dat God dan handelt met maat voor maat en vergevingsgezind is voor zelfs de meest ernstige zonden. Maar toen God echter zag dat de mensen elkaar op een strikte manier behandelden, handelde Hij dienovereenkomstig en koos ervoor om hun andere zonden niet te vergeven. Zo ook, zei Rav Yitzchak tegen de meedogenloze persoon, als je je medemens op zo’n veeleisende manier behandelt, dan mag je verwachten dat God jou op dezelfde manier zal behandelen. De man hoorde de les en vergaf de lasteraar. Mogen we het allemaal verdienen om elkaar te behandelen zoals we zelf behandeld willen worden en dat God op dezelfde manier zou reageren.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat V’etchanan: Going Beyond the Letter of the Law (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Een prachtige les, denk, spreek, behandel een ander zoals jezelf behandelt wil worden op een zachtaardige en vergevingsgezinde manier. Geef mensen het verdeel van de twijfel, zoek het goede en het positieve in de ander.
Aan de andere kant kun je voor jezelf wel strenger zijn en verder gaan dan de letter van de wet. Ik moet hierbij denken aan de Noachidische wet die verbied om iets te eten van een dier wat nog leeft. Dat kun je heel letterlijk zien als een verbod op bijvoorbeeld het eten van “Rocky Mountain Oysters”.
Je kunt dit ook verder trekken en zeggen ik eet niets van een beest waarvan ik niet zeker weet dat hij dood was voordat hij geslacht werd. Dus je vergewist je van een kosjere slacht [naar mijn persoonlijke mening is dat de enige methode in onze huidige samenleving die dit garandeert]. Je kunt het zelfs zover strekken dat je zegt dieren hebben recht op eten en ik wil elke mogelijkheid van dierenleed voorkomen en wordt vegetarisch. Waarbij opgemerkt dat de Eeuwige Ene ons niet verbiedt om dieren te eten, dat is ons na de vloed van Noach toegestaan.
[1] Va’eschanan, 6:18.
[2] Zie Rashi en Ramban.
[3] Bava Metsia, 30b.
[4] Bava Metsia, 108a. Dit staat bekend als, ‘Din d’bar metsra.’
[5] Ramban, Va’eschanan, ibid.
[6] Bava Metsia, 30b.
[7] Zie het stuk van rabbijn Gefen over Parsas Vayeira over hoe Lot deze dichotomie belichaamde.
[8] Het is niet duidelijk naar welk Beis HaMikdasj de Gemara in Bava Metsia verwijst.
