Het potentieel voor grootsheid en nederigheid
Bereishit (Genesis 1:1-6:8)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Parshat Bereishit beschrijft de Schepping van de eerste mens, Adam. Adam vertegenwoordigt de totaliteit van het menselijk ras en aangezien ieder mens die bestaat zijn afstammeling is, zal elke les die over hem kan worden geleerd van toepassing zijn op de mensheid als geheel. Er is een fascinerende tweedeling die een aantal keren opduikt in het verslag van Adams schepping, de eerste keer is het openingsvers dat Gods plannen om Adam te creëren bespreekt: “En G-d zei: Laten We de mens maken naar Ons Beeld en Onze gelijkenis, en hij zal heersen [vayirdu]over de vissen van de zee, de vogels van de hemelen, de dieren op het hele land en alle kruipende dingen die op het land kruipen.”
Rashi citeert de Medrash die het gebruik van het woord ‘vayirdu’ opmerkt, wat in die zin betekent dat hij macht uitoefent over andere dingen. De wortelletters van het woord (yud, reish en dalet ) kunnen echter ook worden uitgedrukt om te verwijzen naar het woord yerida (wat een afdaling of val impliceert). De Medrash verklaart de tegenstrijdige dubbele betekenis van dit woord: “Als de mens waardig is, dan zal hij over de dieren heersen; Maar als hij onwaardig is, dan daalt hij onder hen neer en zullen de dieren over hem heersen.”[1]
Een soortgelijk idee komt tot uiting in de Medrash aan het begin van Parshat Tazria. Het vorige deel in de Tora (in Parshat Shemini) ging over de wetten met betrekking tot dieren[2], en het volgende gedeelte richt zich op wetten waarbij mensen betrokken zijn[3]. De Medrash wijst erop dat de ordening van de Tora hier een afspiegeling is van die in de Schepping; Toen God de wereld schiep, schiep Hij eerst alle dieren, en pas toen schiep Hij de mens. Evenzo bespreekt de Tora eerst de wetten met betrekking tot dieren en gaat pas daarna verder met de wetten met betrekking tot de mens. De Medrash legt dan uit waarom God de dieren eerst schiep; Het is om ons te leren: “Als de mens waardig is, zeggen wij tot hem: “Jullie komen vóór [in belangrijkheid] de hele schepping. Maar als hij niet waardig is, zeggen wij tot hem: “De mug is voor jullie gekomen.”[4]
Dit thema dat de mens zichzelf tot grote hoogten kan verheffen of zichzelf naar de diepten kan brengen, staat ook zo centraal in de mensheid dat het in de essentie van de naam van de mens, Adam, voorkomt. We weten dat de naam van een wezen zijn Essentie weerspiegelt, daarom is de betekenis van zijn naam van groot belang. De Shelah HaKadosh schrijft dat de naam ‘Adam’ een dualistische betekenis heeft. Het kan betrekking hebben op het woord ‘adama‘ (Aarde) dat aangeeft dat Adam zo genoemd is omdat hij afkomstig is van het stof van de aarde. Het kan echter ook betrekking hebben op de woorden ‘adameh l’Elyon‘ wat betekent: “Ik zal mezelf vergelijkbaar maken met de Almachtige”[5] De Shelah legt uit dat als de mens zich verbindt met Zijn Schepper en hem probeert na te bootsen, hij het verdient om ‘Adam’ genoemd te worden in de zin dat hij zichzelf vergelijkbaar maakt met de Almachtige. Als hij zich echter van God scheidt, weerspiegelt zijn naam zijn nederige fysieke aard. Hij concludeert dat het doel van de mens is om zijn naam zijn verheven aard te laten weerspiegelen door zich aan God vast te klampen.[6]
Deze uitspraken over de Wijzen die de schepping van Adam bespreken, leren ons dat de mens het potentieel heeft om over het hele dierenrijk te heersen. Dit is een weerspiegeling van het bekende concept dat het hele doel van de schepping in het belang van de mensheid was. Daarom, als hij zijn doel vervult, dan zullen alle andere schepselen ondergeschikt aan hem worden. Als hij echter faalt, valt hij niet alleen uit zijn verheven positie, maar wordt hij ook lager dan alle andere schepselen.
Men moet nog begrijpen waarom deze scherpe tweedeling alleen met betrekking tot de mens wordt aangetroffen. Een benadering is dat de mens uniek is onder alle creaties in die zin dat hij de kracht van vrije wil heeft, het vermogen om te kiezen om goed of kwaad te doen. Dieren hebben deze keuze niet; in plaats daarvan worden ze volledig gedomineerd door fysieke verlangens en instinct. Engelen hebben ook geen vrije wil; in plaats daarvan zijn ze volledig gedreven tot spiritualiteit. Alleen de mens vormt een combinatie van de ziel met haar geestelijke gedrevenheid, en het lichaam, met haar fysieke verlangens. Daarom kan alleen hij de keuze maken om zich aan God vast te klampen of zich aan lichamelijkheid te hechten.
Als hij dus de juiste keuze maakt en zijn ziel benadrukt, verdient hij veel meer lof en beloning dan Engelen, omdat hij de uitdagingen overwint waarmee hij wordt geconfronteerd om zijn nabijheid tot God te bereiken, terwijl er voor Engelen geen dergelijke uitdaging is. Evenzo, als hij de verkeerde keuze maakt en zich richt op zijn lichaam, wordt hij als lager beschouwd dan de dieren; want ze hebben geen keuze of ze volledig in lichamelijkheid verdiepen, maar de mens heeft wel de mogelijkheid om een andere weg in te slaan.
Een tweede benadering van deze kwestie is gebaseerd op een fundamenteel principe in het Jodendom dat wordt genoemd in het Boek Kohelet (Prediker): “Dit tegenovergestelde dat God maakte”.[7] De commentaren leggen uit dat dit betekent dat er een evenwicht is in deze wereld. Het goede of het kwade kan nooit zo krachtig worden dat er niets is om de voortgang ervan te controleren. Daarom, hoe groter het potentieel van een persoon om verbazingwekkende dingen te doen, hoe groter het risico dat hij ook grote schade aanricht. In deze geest stelt de Talmoed dat hoe groter een persoon is, hoe sterker zijn kwade neiging is.[8] Om de uitdaging van deze wereld te behouden, hoe hoger het niveau dat een persoon bereikt, hoe hoger de inzet van het leven moet zijn. Dienovereenkomstig werd Adam geschapen met het potentieel om ongeëvenaarde grootheid te bereiken, maar als hij zou falen, dan zou hij tot grote diepten zakken.
In de loop van de geschiedenis werd Adams doel van verbinding met God door de meeste volkeren afgewezen en aangenomen door Abraham en zijn nakomelingen. Als onderdeel van deze erfenis lijkt het erop dat het Joodse volk de grote tweedeling erfde die Adams schepping kenmerkte. De Jood kan ongelooflijke hoogten bereiken en groot goed doen in de wereld als hij zich verbindt met het ‘Adameh L’Elyon’ aspect van zijn persoonlijkheid. Als hij echter het verkeerde pad kiest, kan hij grote schade aanrichten, meer dan anderen kunnen. Een voorbeeld hiervan is het aantal Joden dat een voortrekkersrol speelde in de ontwikkeling van het communisme, een van de meest schadelijke ideologieën die ooit de wereld teisterden en voor vmiljoenen mensen onnoemelijk lijden veroorzaakte.[9] Dit komt omdat ze hun natuurlijke Joodse verlangen in Tikun Olam verkeerd toepasten (de wereld repareren) en in plaats daarvan de Tora-manier vervingen door een atheïstische benadering van het leven.
We hebben gezien hoe Adam werd geschapen met de keuze om extreem groot te zijn, of extreem laag te zijn. Het Joodse volk heeft die mantel overgenomen – mogen we allemaal verdienen om de juiste keuzes te maken en daardoor onszelf vergelijkbaar te maken met God.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineelThe Guiding Light Parshat Bereishit: Het potentieel voor grootsheid en nederigheid (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Een nieuwe jaar, een nieuwe ronde van lezen en leren van de wijze woorden die we vinden in Tora.
Alle wat we hieruit lezen moet erop gericht zijn om te leren hoe we de juiste keuzes maken tussen goed en kwaad. Want als we het goede kiezen zal onze relatie met HaShem en met onze medemens goed zijn. Zal de maatschappij gezond en goed zijn. Laten we ons verdiepen in de 7 Noachische geboden – en de verdere uitwerking daarvan – zodat we mogen meehelpen om een maatschappij/ een wereld te scheppen waarin vrede en gerechtigheid zal zijn. Een wereld waarin HaShem kan wonen en Zijn kennis als het water van de zee over de hele wereld zal zijn. Dat iedereen Hem kent en aanbidt. Een nieuw jaar, een nieuw begin van ongelooflijke wonderen en mogelijkheden. Een jaar waarin we hopen en vertrouwen op het openbaar worden van Messias.
[1] Rashi, 1:26, citerende Bereishis Rabbah, 8:12.
[2] Dit is inclusief de wetten van kosher voedsel en reinheid van dieren.
[3] Dit is inclusief veel vormen van onreinheid welke kan gebeuren door mensen.
[4] Vayikra Rabbah, 14:1
[5] De woorden, “Adameh L’Elyon” worden gevonden in Jesaja 14:14. Hun eigenlijke context is anders dan hoe de Shloah ze interpreteert. De Tslach geeft in zijn inleiding op zijn commentaar op de Gemara een zeer vergelijkbare uitleg van de naam Adam aan de Shlah, evenals de Sfas Emes en Bnei Yissachar.
[6] Sheloah HaKodosh, Toldos Adam, Inleiding.
[7] Koheles, 7:14
[8] Sukkah 52a.
[9] De grondlegger van het communisme was een Jood, Karl Marx. Joodse communistische leiders zijn o.a. Trotski, Kameneve en Zinoview.
