Ephron, Handelen in een impuls
Chayei Sarah (Genesis 23:1-25:18)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
In Chayei Sarah maken we kort kennis met het personage Ephron. Zijn enige ‘verdienste’ om in de Tora genoemd te worden, is dat hij eigenaar was van de grot van Machpela die Abraham wilde hebben om zijn vrouw te begraven. [1]
De Tora schetst het gesprek tussen deze twee in hun onderhandelingen over dit stuk land. Aanvankelijk leek Ephron zeer grootmoedig in zijn aanbod: Abraham wilde eigenlijk alleen de grot zelf, maar Ephron bood hem het veld en de grot aan.[2] Bovendien, terwijl Abraham bereid was om voor de grot te betalen, bood Ephron het aan hem aan als een geschenk; “Nee mijn heer, luister naar me; Ik heb jullie het veld gegeven en wat de grot betreft die daarin is, ik heb het aan jullie gegeven.”[3] Abraham hield echter vol en toonde Ephron zelfs het geld dat hij bereid was om voor het land te betalen, en plotseling veranderde Ephron zijn benadering drastisch en zei; “Mijn heer, luister naar mij; Land ter waarde van vierhonderd zilveren shekels – tussen jou en mij – wat is het? Begraaf je doden.[4] De commentaren leggen uit dat Ephron nogal schaamteloos hintte dat hij inderdaad wilde dat Abraham dit buitensporige bedrag voor het veld en de grot zou betalen. Abraham begreep de hint en betaalde het volledige bedrag.
De Ramban weet niet zeker of Ephrons aanvankelijke grootmoedigheid echt was of niet. De Alter of Kelm gaat er echter van uit dat hij wel oprecht was.[5] In dat geval vraag hij zich af hoe Ephron zo snel kon veranderen, van zo vrijgevig tot zo hebzuchtig. Hij antwoordt met het volgende incident met de Rambam. De Rambam had een meningsverschil met de niet-Joodse geleerden. Zij geloofden dat men een dier kon trainen om te handelen met dezelfde mate van verfijning als de mens; hun natuurlijke instinct kon worden getemd en het kon hun worden geleerd om zich als mensen te gedragen. De Rambam was het daar niet mee eens en betoogde dat het onmogelijk was om de aard van een dier te veranderen.
De geleerden probeerden hun punt te bewijzen door een kat op te richten tot ober, waardoor ze bewezen dat men de aard van een dier kan veranderen. Na enkele weken van training verzamelden zij trots een grote groep mensen, waaronder de Rambam zelf, om het wonderbaarlijke schouwspel te bekijken. De kat voldeed inderdaad aan zijn verwachtingen; het begon met het dekken van de tafels en toen elke persoon binnenkwam, benaderde de kat hem en boog zich voor hem neer en behandelde hem met grote eer. Toen bracht de kat een dienblad met een fles wijn om zijn gasten te bedienen. Plotseling haalde de Rambam een klein doosje te voorschijn en opende zijn deksel – en er sprong een muis uit. Zodra de kat de muis zag, liet hij het dienblad op de grond vallen en morste overal wijn, de kat was met zijn taken als ober gestopt om de muis te vangen! Toen iedereen dit zag, gaf iedereen toe dat de Rambam gelijk had en dat het onmogelijk was om een kat te leren zijn aard permanent te veranderen. Het enige wat ze konden doen was het leren om beschaafd te handelen zolang er geen muis in de buurt was, maar zodra hij de muis zag, kwamen al zijn natuurlijke neigingen terug.
De Alter van Kelm zei dat hetzelfde fenomeen plaatsvond met betrekking tot Ephron. Zolang hij het verleidelijke geld niet voor zijn ogen zag, was hij in staat om grootmoedig te handelen en was hij oprecht van plan om zijn het veld en de grot aan Avraham te geven. Zodra hij echter het gerinkel van de munten hoorde, kwam zijn natuurlijke liefde voor geld terug met als gevolg de dramatische verandering van het hart. De Alter zegt dat Ephron in een fractie van een seconde veranderde in een ander persoon en zijn natuurlijke liefde voor geld overviel elk verlangen om de grote man te helpen waarmee hij aan het onderhandelen was.
Het voorbeeld van Ephron leert een essentiële les. Als een persoon niet echt werkt aan zijn inherente karaktereigenschappen, door grote inspanningen te leven om te veranderen, dan kan hij misschien tijdelijk zijn natuurlijke neigingen begraven, maar wanneer de ‘muis’ van die persoon verschijnt, zal hij onmiddellijk terugvallen in zijn oude manieren.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel The Guiding Light Parshat Chayei Sarah: Ephron – Acting on Impulse (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Beoordeel mensen altijd ten positieve, ga er vanuit dat ze vaardigheden kunnen aanleren en dat hun gedrag kan veranderen. Maar wees ook altijd realistisch. Haal af en toe een “muis” tevoorschijn en dan kun je zien of iemand echt veranderd is of dat hij je hulp wellicht nodig heeft om zichzelf nog verder te ontwikkelen en te verbeteren.
Daarnaast leren we ervan dat onze eigen “kat” niet zomaar getemd is of verdwenen. We moeten kritisch naar onszelf blijven kijken en weten dat echte oprecht verandering een langdurige proces is waarin we veel energie moeten stoppen. Maar ons terdege ervan bewust zijn dat we onze dierlijke neigingen kunnen overwinnen en waarlijk mensen kunnen zijn zoals de Eeuwige Ene, gezegend zij Zijn Naam het bedoeld heeft.
[1] Zie Bereishis, Ch.23 voor het volledige verslag van dit verhaal.
[2] Ramban, Bereishis, 23:10
[5] Darchei Mussar, Parshas Chayei Sarah, blz. 54
