De ene daad reflecteert op de andere
Parasja Vayakheel (Exodus 35:1-38:20)
De Tora beschrijft hoe de mensen gretig hun kostbare bezittingen kwamen doneren voor de bouw van de Misjkan (Tabernakel). “De mannen kwamen met de vrouwen; iedereen wiens hart hem motiveerde, bracht armbanden, neusringen, lichaamsornamenten – allerlei gouden ornamenten – elke man die een offer van goud aan God ophief.”[1] De commentaren bespreken de betekenis van de uitdrukking “de mannen kwamen met de vrouwen”. Rabbeinu Bechaye legt uit dat de vrouwen in feite als eerste kwamen om hun sieraden te doneren, en pas daarna kwamen de mannen achter hen aan. Dit, legt hij uit, toont hun rechtvaardigheid op zich, maar het reflecteert ook positief op een eerder incident met sieraden – dat van het Gouden Kalf. Toen de mannen van Aaron eisten dat hij een standbeeld voor hen zou maken, zei hij dat ze de sieraden van de vrouwen moesten verwijderen. De vrouwen weigerden echter hun sieraden af te staan, dus namen de mannen hun eigen goud en gaven dat om het Gouden Kalf van te maken. Alleen door het incident van het Gouden Kalf is het onduidelijk waarom de vrouwen weigerden hun sieraden te geven. Het was mogelijk dat hun belangrijkste motivatie hun natuurlijke gehechtheid aan hun sieraden was, in tegenstelling tot de pure motivatie van weigering om betrokken te zijn bij de zonde van het Gouden Kalf. In Vayakhel zien we echter dat de vrouwen zeer bereid waren om hun sieraden te doneren aan het verhoogde doel van de bouw van de Misjkan. Dit leert ons met terugwerkende kracht over de reden dat ze hun sieraden niet bij het Gouden Kalf hebben gegeven. Het was niet vanwege hun gehechtheid aan goud en zilver, want dat weerhield de vrouwen er niet van om afscheid van hen te nemen omwille van de Misjkan. Integendeel, hun weigering om te geven aan het Gouden Kalf kwam voort uit leshem Shamayim (zuivere) motieven – ze wilden geen deel hebben aan die vreselijke zonde.[2]
Rav Avraham Pam leidt uit deze uitleg een zeer belangrijk concept af. Het staat in het Hebreeuws bekend als ‘Maasim shel adam mochichim zeh et zeh‘. Dit betekent dat de acties van een persoon in het ene gebied iets kunnen onthullen over zijn acties in een ander gebied. In dit geval onthulde de bereidheid van de vrouwen om afstand te doen van hun sieraden voor de Misjkan hun zuivere bedoelingen toen ze weigerden dit te doen voor het Gouden Kalf.
We zien een ander voorbeeld van dit concept met betrekking tot een van de namen die wordt gegeven aan de derde maaltijd die op Shabbos wordt gegeten: Shalosh Seudas – dit betekent letterlijk ‘drie maaltijden’. Dit is een zeer vreemde naam om de derde maaltijd te geven, het zou passender zijn om alleen de andere naam te gebruiken – seudah shelishis. Waarom wordt deze maaltijd ook wel ‘drie maaltijden’ genoemd? Het antwoord is dat de manier waarop een persoon zich gedraagt bij de derde maaltijd met terugwerkende kracht reflecteert op zijn intenties tijdens de eerste twee Sjabbatmaaltijden. Er zijn twee mogelijke redenen waarom een persoon goed zou eten bij de eerste twee Sjabbatmaaltijden: het kan zijn vanwege zijn pure verlangen om de Sjabbat te eren door heerlijk voedsel te eten, of het kan voortkomen uit zijn honger en verlangen om goed te eten, omdat beide maaltijden komen op een moment dat een persoon normaal honger heeft en er klaar voor is om goed te eten. De derde maaltijd komt echter vrij snel na de Shabbat-lunch, daarom zal de natuurlijke honger van een persoon niet hoog zijn. Als hij afziet van het eten bij de derde maaltijd, ondanks het feit dat het een mitswa is om dan te eten, laat hij met terugwerkende kracht zien dat zijn belangrijkste kavannah (intentie) voor de eerste twee maaltijden vooral was om zijn maag te vullen in plaats van dan de Sjabbat te eren! Als hij echter deelneemt aan een heerlijke maaltijd, laat hij zien dat zijn bedoelingen ter ere van Sjabbat zijn, want als het geen Sjabbat was, zou hij anders veel minder of helemaal niets eten. Dienovereenkomstig toont hij door het eten van de derde maaltijd met terugwerkende kracht zijn intentie voor de eerste twee, en op dit punt is het duidelijk dat hij ALLE DRIE DE MAALTIJDEN met zuivere bedoelingen at. Daarom verdient de derde maaltijd de naam ‘drie maaltijden’, omdat voor iemand die de derde maaltijd eet, wordt aangenomen alsof hij alle drie de maaltijden met pure intentie heeft gegeten.[3]
Dit concept van ‘Maasim shel adam mochichim zeh es zeh‘ is van groot belang omdat het een zeer effectief mechanisme is bij het beoordelen van de consistentie van de acties van mensen. Dit idee wordt naar voren gebracht door de Beis HaLevi, Rabbi Yosef Dov Soloveitchik,[4] op Vayigash. Toen Jozef zich aan zijn broers openbaarde, stelde hij hen de vraag; “leeft mijn vader nog?”[5] Toen de broeders dit hoorden, waren ze volkomen sprakeloos en onthutst. De Midrasj vergelijkt Jozefs openbaring aan zijn broers met die van de Dag des Oordeels. Er staat dat als de broeders van Jozef, die jonger was dan zij, niet konden antwoorden, des te meer zullen wij sprakeloos blijven wanneer God (om zo te zeggen) komt en ons berispt, we zullen dan ook sprakeloos blijven.[6] De commentaren vragen; wat is precies de vergelijking tussen Jozefs openbaring aan de broeders en de Dag des Oordeels.
De Beis HaLevi antwoordt door eerst Josephs vraag uit te leggen of zijn vader nog leefde – het was heel duidelijk uit de gebeurtenissen tot nu toe dat Jakob nog leefde! Hij antwoordt dat Jozef hen in werkelijkheid een verhulde berisping gaf. Yehuda had net veel tijd besteed aan het argument dat Jozef Benjamin niet als slaaf moest nemen omdat dat Jakob zou vernietigen. Door het welzijn van Jakob ter sprake te brengen, zinspeelde Jozef erop dat hun vermeende zorg voor hun vader niet in overeenstemming leek te zijn met hun daden bij het verkopen van Jozef zoveel jaren eerder. Op dat moment hadden ze zich geen zorgen gemaakt over de pijn die hun vader zou voelen bij het verlies van zijn geliefde zoon. Op deze manier hadden de broers hun eigen argumenten tegengesproken door hun eigen acties!
De Beis HaLevi verklaart vervolgens de gelijkenis van Jozefs ‘berisping’ met die van de Dag des Oordeels. Op die ontzagwekkende dag zal ieder mens gevraagd worden naar zijn verschillende daden, waaronder zijn zonden en het niet goed houden van mitswot. Hij kan echter excuses hebben, deze excuses zullen dan onder de loep worden genomen door zijn andere acties op datzelfde gebied. Een persoon kan bijvoorbeeld rechtvaardigen dat hij niet voldoende geld aan liefdadigheid geeft op basis van het feit dat hij tekortschoot in zijn eigen levensonderhoud. Zijn uitgaven op andere gebieden zullen dan echter worden onderzocht – als duidelijk wordt dat hij op andere gebieden maar al te bereid en in staat was om grote hoeveelheden geld uit te geven, dan heeft hij zelf zijn eigen rechtvaardiging voor het niet geven van liefdadigheid verpest! In deze geest weerspiegelt zijn acties bij het uitgeven van geld voor zijn eigen plezier slecht op zijn besteding van geld voor de mitswa van het geven van liefdadigheid.
In deze geest berispte de Chaftez Chaim ooit een rijke man omdat hij onvoldoende geld aan liefdadigheid gaf. De man antwoordde dat hij weldegelijk een aanzienlijk bedrag had weggegeven. De Chafetz Chaim berekende vervolgens de hoeveelheid geld die hij aan liefdadigheid gaf en vergeleek het met zijn uitgaven aan zijn eigen luxe. Het kwam naar buiten dat de man meer geld uitgaf aan alleen al zijn gordijnen dan alles wat hij gaf een goed doel!
We hebben het concept van ‘Maasim shel adam mochichim zeh et zeh‘ besproken en de grote betekenis ervan in het proces van oordeelsvorming gezien. De voor de hand liggende les die uit dit concept kan worden afgeleid, is dat het essentieel is dat een persoon de consistentie van zijn acties analyseert. Iemand die bijvoorbeeld beweert dat hij niet genoeg tijd heeft om te leren, zal zijn falen om te leren op de Dag des Oordeels moeten rechtvaardigen. Als duidelijk wordt dat hij genoeg tijd had voor vele andere soorten activiteiten, dan zal zijn bewering dat hij niet genoeg tijd had om te leren ernstig in gevaar komen. Zijn acties op andere gebieden laten zien dat het in werkelijkheid niet was omdat hij niet genoeg tijd had om te leren, maar dat het een zeer lage prioriteit had in zijn lijst van belangrijkheid. Het zou veel minder verontrustend zijn als we onze eigen zelfanalyse van dergelijke inconsistenties kunnen maken en ze vóór de Dag des Oordeels kunnen oplossen. Mogen we het allemaal verdienen om consistentie te bereiken in al onze acties.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel The Guiding Light Parshat Vayakhel: One Deed Reflects On Another (aish.com)
Opmerking van Angelique; wat leren wij hiervan?
We moeten onze prioriteiten op orde hebben. Goed weten hoeveel geld, tijd, moeite we geven aan een bepaald doel. En belangrijker nog we moeten van te voren goed bedenken of het een goed doel is en of we dat doel met de juiste intenties willen ondersteunen.
Kortom:
- Is het doel iets wat HaShem wil dat we doen.
- Als we werken aan dat doel doen we dat omdat we iets terug verlangen of omdat we het echt willen.
- Is datgene wat we geven aan het doel voldoende als je dat vergelijkt met wat je geeft aan minder belangrijke doelen.
[2] Rabbeinu Bechaye, Shemot, 35:22.
[3] Gehoord van Rav Yisroel Reisman.
[4] Hij was de vader van Reb Chaim Soloveitchik, en grootvader van de Brisker Rav, Rav Yitzchak Zev Soloveitchik.
