Wie komt eerst?
Sjemini (Leviticus 9-11)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Op de lijst van niet-koosjere vogels in Parshas Shemini staat de interessant genaamde ‘Chasida‘. Rashi citeert de Talmoed in Chullin die uitlegt dat deze vogel bekend staat om zijn eigenschap van chesed (vriendelijkheid) omdat hij zijn voedsel deelt met zijn vrienden.[1]
De Rizhiner Rebbe vraagt dat als deze vogel zo’n gunstige karaktereigenschap heeft, waarom wordt hij dan als niet-koosjer beschouwd?[2] Hij antwoordt dat de Chasida alleen aan zijn eigen soort chesed doet, maar geen enkele vriendelijkheid toont voor andere vogelsoorten. Deze vorm van chesed is niet verenigbaar met de Tora-visie, het is juist een ‘niet-koosjere’ vorm van chesed, en daarom wordt hij vermeld onder de niet-koosjere vogels.
De implicatie van het antwoord van de Rizhiner Rebbe is dat de ‘koosjere’ vorm van chesed is om vriendelijkheid te schenken aan alle mensen, niet alleen aan degenen die het dichtst bij ons staan. Dit lijkt echter niet echt het geval te zijn. De Talmoed bespreekt een geval waarin twee mensen stranden in een woestijn en een van hen een fles water heeft die genoeg water heeft voor één van hen om te overleven totdat ze de beschaving bereiken. Er is discussie over de juiste handelwijze in dit geval; Ben Peturah zegt dat degene die de fles in bezit heeft, deze moet delen met zijn vriend, ook al is het zeer waarschijnlijk dat beide mannen als gevolg daarvan zullen sterven. Rebbe Akiva betoogt dat een persoon voor zijn eigen behoeften moet zorgen vóór die van zijn vriend. Bijgevolg moet de man die de fles in bezit heeft, deze voor zichzelf houden en zich daardoor verzekeren van zijn eigen voortbestaan, ondanks de trieste resultaten die dit gedrag voor zijn vriend zal hebben.[3]
De wet volgt Rebbe Akiva en is van toepassing op vele aspecten van ons leven. Een persoon moet bijvoorbeeld in zijn eigen behoeften voorzien vóór die van anderen. Bovendien is er een lijst met prioriteiten in de wetten van naastenliefde, waarbij een persoon moet zorgen voor degenen die dichter bij hem staan dan anderen.[4] De Chofetz Chaim schrijft dat deze prioriteiten niet alleen van toepassing zijn op liefdadigheid, maar op alle vormen van chesed.[5] Het lijkt erop dat dit concept van chayecha kodmim – je leven komt op de eerste plaats – niet zo anders lijkt dan de acties van de chasida-vogel; beide lijken de houding te belichamen dat het acceptabel is om aan de eigen soort te geven[6] ten koste van anderen.
In werkelijkheid zijn er twee cruciale verschillen tussen “je leven komt op de eerste plaats” en de chasida. Ten eerste doet de chasida alleen chesed aan zijn eigen soort met de totale uitsluiting van alle andere wezens. Daarentegen sluit “je leven komt op de eerste plaats” niet uit dat je aan allerlei soorten mensen geeft, maar het maakt gewoon een lijst met prioriteiten, maar ontslaat ons niet van de verplichting om degenen die minder dicht bij ons staan te helpen.[7]
Bovendien is er een zeer belangrijke factor die het effect van het “je leven komt op de eerste plaats”-principe beperkt. De autoriteiten schrijven dat het van toepassing is in een situatie waarin twee mensen identieke behoeften hebben, ze hebben bijvoorbeeld allebei brood nodig om te eten. In zo’n geval geeft “jouw leven komt eerst” ons de opdracht om te geven aan de persoon die dichter bij ons staat. Als hun behoeften echter niet hetzelfde zijn en de meer afstandelijke persoon behoeftiger is, dan zijn we verplicht om eerst voor hem te zorgen omdat hij meer tekortschiet. Als de dichtere persoon bijvoorbeeld brood heeft maar geen vlees heeft, en de ander niet eens brood, dan zijn we verplicht om hem brood te geven voordat we vlees geven aan de persoon die dichter bij ons staat.[8]
Er is een tweede, nog belangrijker verschil tussen de chesed van de chasida en de Tora-visie van chesed. Dat is de houding achter het geven van prioriteit aan degenen die dichter bij ons staan. De wortel van de beperkte chesed van de chasida is het feit dat hij alleen om zijn eigen soort geeft, maar zich niet bekommert om andere soorten. De chasida is in wezen een egoïstische vogel wiens gevoel van eigenwaarde zich uitstrekt tot zijn eigen soort, maar daar stopt. In schril contrast daarmee zijn we verplicht om gelijkelijk te bekommeren om alle andere Joden.
Gezien dit feit, wat is de redenering achter “jouw leven komt op de eerste plaats”? Het antwoord is dat dit principe gebaseerd is op een gevoel van verantwoordelijkheid, niet op egoïsme. De reden die we eerder aan onszelf en familie moeten geven voordat we aan anderen geven is dat we meer verantwoordelijkheid hebben voor hun welzijn. Een persoon moet dus eerder in de financiële behoeften van zijn gezin voorzien dan andere gezinnen, omdat hij de persoon is die het meest verantwoordelijk is voor hun welzijn. De implicatie hiervan is dat “jouw leven komt op de eerste plaats” geen voorrecht is waarbij ik voor mezelf mag zorgen voordat ik voor anderen zorg omdat ik belangrijker ben dan zij. Integendeel, het is een verplichting – ik ben verplicht om voor mezelf te zorgen vóór anderen en het verwaarlozen van deze plicht is niet anders dan het niet naleven van een Tora-vereiste.
We hebben gezien dat de chesed van de chasida niet-koosjer is volgens de Tora omdat het gebaseerd is op egoïsme. Daarentegen is “je leven komt op de eerste plaats” gebaseerd op een gevoel van verantwoordelijkheid voor degenen die het dichtst bij ons staan. Het neemt op geen enkele manier de noodzaak weg om voor elke Jood te zorgen, en het sluit niet uit dat we voor alle Joden chesed doen, maar het leert ons een lijst met prioriteiten. Het is geen gemakkelijke taak om te beslissen hoeveel tijd en moeite moet worden besteed aan de verschillende groepen mensen in iemands leven, variërend van iemands vrouw en kinderen, tot zijn andere familie, vrienden, leden van de gemeenschap en vreemden. Bovendien heeft elke persoon een ander niveau van verantwoordelijkheid op elk gebied op basis van zijn eigen persoonlijke omstandigheden.
In het algemeen moet men voorzichtig zijn om een juiste balans te vinden: aan de ene kant voldoende financiële fysieke en emotionele steun bieden aan zijn directe familie, terwijl hij ook zijn verplichtingen jegens de bredere gemeenschap nakomt. Veel mensen hebben aangetoond dat er geen tegenstelling hoeft te zijn tussen het zorgen voor je gezin en tegelijkertijd het helpen van anderen. Inderdaad kan het doen van chesed aan anderen een enorm hulpmiddel zijn bij het opvoeden van de eigen kinderen in eigenschappen zoals vrijgevigheid en empathie. Als de juiste balans kan worden gevonden, kan een persoon al zijn verschillende verantwoordelijkheden tegenover iedereen vervullen.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat Shmini: Who Comes First (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Verantwoordelijkheid nemen met het in acht nemen van de juiste prioriteiten i.p.v egoïstisch zijn, geldt voor alle mensen. Als je goed voor jezelf zorgt ben je fysiek en geestelijk sterk genoeg en instaat om ook anderen te helpen. Een ieder zal zelf moeten kijken wat de juiste volgorde van prioriteiten zijn. Voor de één is dat wellicht net anders dan voor de ander. Je kunt het zien als een watercirkels. De cirkels die het dichtste bij het middelpunt – jij – zijn behoren meer aandacht, hulp, enz. te krijgen dan de cirkels die verder weg zijn. Verdiepend in deze les van rabbijn Gefen vond ik wel dat je ook moet kijken naar de behoefte van de ander. En dat een “cirkel” die verder weg is misschien toch eerder je aandacht en hulp nodig heeft dan een “cirkel” die dichter bij is omdat die nood groter is. We moeten dus altijd wikken en wegen en keuzes maken wat rechtvaardig en goed handelen is.
[1] Rashi, Shemini, 11:19.
[2] Geciteerd in Artscroll Stone Chumash. De ultieme reden dat bepaalde dieren koosjer zijn en andere niet-koosjer, gaat onze intellectuele redenering te boven. Niettemin zijn er, zoals alle mitswo’s, redenen voor de wetten van koosjer waaruit lessen kunnen worden getrokken. Vleesetende dieren zijn bijvoorbeeld over het algemeen niet-koosjer. In deze geest is de vraag van de Rizhiner Rebbe geldig.
[3] Bava Metsia, 62a.
[4] Zie Shulchan Aruch, Yoreh Deah, Simun 251.
[5] Ahavas Chesed, 1e Chelek, Ch.6, Sif 14.
[6] Die in dit verband betrekking heeft op familieleden.
[7] Gehoord van Rav Yitzchak Berkovits Shlita.
[8] Pischei Teshuva Yoreh Deah, simun 251, sk,4. Igros Moshe – Zelfs Haezer, Chelek 4, Simun 26, Os 4 Zie ook de Gemara in Nedarim,80b,81a met de commentaren van Ran, Rosh en Tosefos, waar de omvang van chayecha kodmim onderworpen is aan een machlokes onder de tannaim.
