Het begrijpen van de juiste betekenis van “chesed”
Kedoshim (Leviticus 19-20)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
In het laatste deel van de Parasja somt de Tora de verschillende verboden relaties en hun straffen op. Aan het einde van deze lijst zegt de Tora: “Een man die zijn zus, de dochter van zijn vader of de dochter van zijn moeder neemt en haar naaktheid ziet, het is een chesed en zij zullen worden afgesneden voor de ogen van de leden van hun volk; hij zal de schaamte van zijn zuster hebben blootgelegd, hij zal zijn ongerechtigheid dragen.”[1] Er is een in het oog springend probleem met dit vers; de beschrijving van een incestueuze relatie als een ‘ chesed ‘. Chesed wordt normaal gesproken vertaald als vriendelijkheid; welke vriendelijkheid houdt immoraliteit in?
Om deze vraag te beantwoorden is het nodig ons begrip van wat ‘chesed ‘ eigenlijk inhoudt, te veranderen. Het lijkt erop dat chesed beter wordt begrepen als een eigenschap die wordt gekenmerkt door overlopen en gebrek aan grenzen. Een belangrijk gevolg hiervan is vriendelijkheid in die zin dat chesed ervoor zorgt dat iemand ongegeneerd wil delen met anderen, waardoor hij zijn grenzen van egoïsme doorbreekt. Dat is echter slechts één manifestatie van chesed , en zoals alle karaktereigenschappen, heeft ook chesed zowel negatieve als positieve kanten. Een negatieve manifestatie is dat een persoon zijn waardering voor een goed gevoel voor grenzen kan verliezen. Immoreel gedrag houdt in dat men de bewering van de Tora negeert dat bepaalde relaties de juiste grenzen doorbreken. Bijgevolg beschrijft de Tora bepaalde vormen van immoraliteit als chesed .
Twee prominente karakters in de Tora vertegenwoordigen negatieve aspecten van de eigenschap chesed ; Jismael en Lot. De rabbijnen vertellen ons dat Jishmael nauw betrokken was bij immoraliteit[2] en diefstal.[3] Deze beide kwamen voort uit zijn verwrongen chesed die de aanvaardbare grenzen doorbrak. Een houding van “wat van mij is, is van jou en van jou is van mij” zorgt ervoor dat iemand gelooft dat hij het recht heeft om inbreuk te maken op andermans vrouwen en materiële bezittingen. Lot groeide op in het huis van Avraham en raakte daardoor gewend om chesed te doen met anderen, zoals blijkt uit zijn grote gastvrijheid in Sodom. Lot ontwikkelde echter duidelijk een verwrongen gevoel voor chesed. Toen de mensen van Sodom bijvoorbeeld dreigden zijn gasten te mishandelen, bood hij hun liever zijn eigen dochters aan! Hij wilde chesed doen met zijn gasten ten koste van zijn eigen dochters.[4]
Waarom pasten Jishmael en Lot zo slecht de eigenschap chesed toe ? Het antwoord is dat hun chesed niet is verkregen door zelfgroei op basis van de richtlijnen van de Tora, maar eerder het resultaat was van genetica en opvoeding. Zelfs een over het algemeen positieve eigenschap zoals chesed heeft ongewenste uitlopers als het niet op de juiste manier wordt toegepast. Een persoon met een natuurlijke neiging tot chesed kan bijvoorbeeld vriendelijkheid op de verkeerde manier of hoeveelheid doen. Hij kan overlopen van chesed naar vrienden, maar vergeet voldoende voor zijn eigen gezin te zorgen. Een ander voorbeeld is dat een “chesed” iemand moeite kan hebben met het maken van passende grenzen voor zichzelf in verschillende aspecten van het leven; hij vindt het misschien moeilijk om punctueel of betrouwbaar te zijn omdat hij het moeilijk vindt om grenzen te stellen aan zijn tijd. Als een persoon verder geen goed gedefinieerde grenzen heeft, kan hij het moeilijk vinden om leugens te vermijden, omdat eerlijkheid het vermogen vereist om zich aan de grenzen van de waarheid te houden.
De belichaming van de juiste balans van chesed is Abraham. Hij had zeker een natuurlijke neiging tot chesed , maar hij liet zich niet blindelings leiden door zijn natuurlijke neigingen, in plaats daarvan gebruikte hij zijn chesed en negeerde hij het zelfs wanneer dat nodig was. Bij vele gelegenheden in de Tora werd Abraham in situaties geplaatst waarin hij gedwongen werd zijn chesed in te perken. [5]Avraham slaagde in deze moeilijke tests en toonde daarmee aan dat zijn chesed niet werd gestuurd door natuurlijke neigingen maar door vrees voor God.
Een andere veelvoorkomende tekortkoming van een persoon die van nature begiftigd is met het doen van chesed , is dat hij verwacht dat mensen die hij helpt, evenveel aan hem geven. Dientengevolge zal hij niet aarzelen om anderen te verzoeken belangrijke gunsten voor hem te doen, omdat hij hetzelfde voor hen zou doen. Hoewel de Tora eist dat we in grote overvloed geven, eist de Tora dat we ernaar streven om niet te vertrouwen op de vriendelijkheid van anderen. Dit wordt gedemonstreerd in de bewering van koning Salomo dat “iemand die geschenken haat, zal leven”. [6] Onze grote leiders liepen over van chesed en toch weigerden ze vaak iets van iemand anders aan te nemen. Een treffend voorbeeld hiervan is de Brisker Rav, Rav Yitzchak Zev Soloveitchik: Toen hij de Rav van Brisk was, waren er een aantal kinderen wiens vaders identiteit onbekend was en wiens moeders niet in staat waren om ze op te voeden. Niemand wilde de enorme verantwoordelijkheid op zich nemen om voor deze kinderen te zorgen. Wat deden de arme moeders? Ze kwamen midden in de nacht en legden hun kinderen bij de Brisker Rav op de stoep. Toen de ochtend aanbrak en de Rav een huilend kind voor zijn deur vond, bracht hij hem naar binnen. Hij nam de taak op zich om iemand te vinden die voor het kind zou zorgen. Als hij niet succesvol was, zorgde hij zelf voor alle behoeften van het kind. [7]
Terwijl hij overliep met het helpen van anderen, was de Brisker Rav uiterst voorzichtig om nooit geschenken van welke aard dan ook aan te nemen, zelfs niet onder de moeilijkste omstandigheden. Toen hij in 1941 voor het eerst in Palestina aankwam, samen met de Mirrer Rosh Yeshivah, Rav Eliezer Yehuda Finkel, werden ze vastgehouden in de paspoortcontrolekantoren. De delegatie die op de twee grote rabbijnen wachtte, kreeg te horen dat ze niet het geld hadden om de hoofdelijke belasting van een halve tot een volle lira (ongeveer 80 sikkels) te betalen en dat het verboden was om toegang te verlenen aan iedereen die niet had betaald . Een van de hoofden van het Joods Agentschap bood aan de belasting voor de Brisker Rav te betalen, maar hij weigerde stellig en zei: “Nooit in mijn leven heb ik geld van iemand aangenomen.” Na lang wikken en wegen kreeg een oude inwoner van Brisk een idee – hij ging het kantoor binnen en benaderde de Brisker Rav, “De leden van de Brisker-gemeenschap die naar Israël zijn gekomen, willen dat de Rav blijft dienen als onze Rav. We zullen de Rav een salaris betalen, net als in Brisk. Daarom wil ik de Rav het geld geven of lenen om aan de belasting betalen, die dan van zijn salaris wordt ingehouden.” “Dat is een aanbod dat ik kan accepteren,” beaamde de Brisker Rav en hij accepteerde het geld.[8] De Brisker Rav kan al dan niet van nature begiftigd zijn met de eigenschap van chesed . Ongeacht zijn natuurlijke neigingen blonk hij uit in de juiste vorm van chesed en vermeed tegelijkertijd de negatieve aspecten ervan.
We hebben gezien dat chesed niet alleen vriendelijkheid betekent, het vertegenwoordigt eerder de neiging tot overlopen en het ontbreken van grenzen, en dit kan ten goede of ten kwade worden gebruikt. Bovendien is er een opvallend verschil tussen een persoon die de eigenschap van chesed heeft door middel van genetica of gewoonte, in tegenstelling tot iemand die zijn chesed ontwikkelt binnen de leerinzichten van de Tora. Mogen we allemaal de eigenschap van chesed alleen voor het goede gebruiken.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: https://aish.com/120696719/
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Een mooi les en een mooi inzicht dat je elke eigenschap positief en negatief kunt gebruiken. Naar mijn bescheiden mening is het daarom dat de eigenschappen chesed en gevurah (kracht/strengheid) tegen over elkaar staan. Zodat de ene eigenschap de andere in balans houdt. Maar ik had me niet eerder gerealiseerd dat de eigenschap in zichzelf ook negatief gebruikt zou kunnen worden. Toch is het iets wat ik soms in mijn eigen dagelijkse omgeving zie gebeuren in de opvoeding van de kinderen in onze samenleving. Ze worden overspoeld met vriendelijkheid en liefde waarbij de kinderen prinsen en prinsessen waarbij ouders geen grenzen aan hun “vriendelijkheid en liefde” aan het kind geven en het kind alles krijgt wat het eist en waarbij alle moeilijkheden uit de weg genomen worden. Hierdoor ontwikkelt het kind zijn gevoel van egoïsme in een te sterke mate en leert het niet omgaan met tegenslagen. Deze les leert echter nog een belangrijk punt namelijk dat we ook moeten leren om aan onszelf grenzen te stellen. Want zijn we soms allemaal niet “ik-gericht”. Dat we vinden dat mensen ons iets “schuldig” zijn waardoor bepaalde verwachtingspatronen hebben en als die niet uitkomen maakt ons dat boos en/of verdrietig. Een juist gebruik van chesed maakt dan ook dat we een gezonde mate van nederigheid ontwikkelen.
[1] Kedoshim, 20:17.
[2] Rasji, Vayera, 21:9.
[3] Rasji, Lech Lecha, 16:12.
[4] Zie Ramban, Vayera, 19:8.
[5] Bijvoorbeeld wanneer hem wordt verteld zijn zoon Yishmael weg te sturen, en nog meer wanneer hem wordt bevolen zijn zoon Jitschak te doden.
[7] Lorinz, in hun schaduw.
[8] Lorinz, In hun schaduw , p.261-2.
