Matot (Numeri 30:2 – 32:42)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Toen de Gerrer Rebbe, de Sfat Emet nog een jongen was, werd hij verzorgd door zijn grootvader, de grote Chiddushei Harim, de eerste Gerrer Rebbe. Op een keer bleef de Sfat Emet het grootste deel van de nacht wakker om Tora te leren totdat hij in de vroege ochtend in slaap viel. Na een korte tijd werd hij wakker en bemerkte dat hij een paar minuten te laat was voor de les die de Chiddushei Harim gaf. Toen de Chiddushei Harim zag dat hij te laat aankwam, was hij zich er niet van bewust dat zijn kleinzoon het grootste deel van de nacht wakker was geweest en berispte hem ernorm, in de veronderstelling dat zijn traagheid het gevolg was van een element van luiheid. In plaats van zich te verdedigen, luisterde de Sfat Emet rustig naar de scheldwoorden die hij kreeg. Zijn vriend vroeg hem later waarom hij niet reageerde op de kritiek van de Chiddushei Harim en zich daarmee de berisping bespaarde. [1] De Sfat Emet antwoordde en zei: “Zou ik de kans verspillen om door mijn grootvader berispt te worden!” Hij baseerde deze gedachtegang op een incident in het Tora-gedeelte van Mattot.[2]
De stammen van Gad en Ruben benaderden Mozes met het verzoek hen toe te staan aan de andere kant van de Jordaan te blijven, waar voldoende land voor hen was om hun dieren te hoeden. Mozes antwoordde met een krachtige berisping – zijn belangrijkste punt van kritiek was dat door het land Israël niet binnen te gaan, ze hun broeders in de komende verovering in de steek zouden laten. In een lange passage herinnert Mozes hen onheilspellend aan het incident van de spionnen en de verschrikkelijke gevolgen ervan. In antwoord op Moshe’s kritiek zeiden ze dat ze zich bij de rest van de natie zouden aansluiten bij het veroveren van het land. De Sfat Emet wees erop dat ze echter vanaf het begin van plan waren om zich bij de verovering aan te sluiten, maar Mozes had dit niet uit hun verzoek begrepen en berispte hen daarom omdat ze niet bereid waren om samen met hun broeders het land te veroveren. Als dat zo is, waarom hebben ze hem dan niet meteen aan het begin van zijn veroordeling onderbroken in plaats van zo’n sterke berisping te moeten ondergaan? De Sfat Emet legde uit dat ze het woord van berisping van een groot man wilden horen en daarom graag naar zijn kritiek luisterden, ook al konden zij die al vroeg gemakkelijk weerleggen. Dus ook al had hij de berisping van zijn grootvader kunnen indammen door zijn traagheid te rechtvaardigen, hij hoorde liever de berisping van een tzaddik (rechtvaardige man).[3]
Wat was de grote kwaliteit om door een groot man berispt te worden, waardoor de stammen van Gad en Ruben zo’n stekende berisping kregen? De Gemara in Taanit vertelt ons dat de vloeken waarmee de profeet Achiya HaShiloni het Joodse volk vervloekte groter zijn dan de zegeningen waarmee Bilaam hen zegende.[4] De Gemara baseert dit idee op een vers in Spreuken: “De slagen van een geliefde zijn betrouwbaar en de kussen van een vijand zijn schadelijk.”[5] De commentaren leggen uit dat de ‘slagen’ die iemands geliefde hier uitdeelt, verwijzen naar woorden van berisping. De berisping van iemand die oprecht om zijn vriend geeft, is van groot belang omdat het erop gericht is hem te helpen zichzelf te verbeteren. Dit is een grote vorm van vriendelijkheid omdat het iemand helpt zijn spirituele status te verbeteren. Toen de stammen Gad en Ruben hoorden hoe Mozes hen berispte, wisten ze dat hij dit deed vanuit de zuiverste motieven en alleen hun beste belangen voor ogen had. Dus, hoewel ze zichzelf konden verdedigen, was het meer de moeite waard om naar zijn woorden te luisteren en te proberen er op de een of andere manier van te groeien.
Tot nu toe hebben we gezien hoe de berisping van een tzaddik van grote waarde is, maar het lijkt erop dat zelfs de berisping van een minder rechtvaardig persoon van aanzienlijk voordeel kan zijn. Bovendien kan zelfs berisping die op de verkeerde manier wordt gegeven, iemand toch enorm helpen. De Sefer HaChinuch schrijft dat het verbod om wraak te nemen gebaseerd is op het concept dat alles wat er met een persoon gebeurt, door God wordt geleid. Zelfs als iemand zich op een negatieve manier tegenover een persoon heeft gedragen, is het niettemin vruchteloos om wrok te koesteren of wraak te nemen omdat de veroorzaakte pijn niet zou zijn opgetreden als God dat had gewild.[6] Wanneer iemand dus berispt wordt op wat hij als een kwetsende manier beschouwt, is het zeer prijzenswaardig dat hij de tekortkomingen van de berispeling negeert en zich concentreert op wat hij feitelijk heeft gezegd en de berisping accepteert. Er zit vaak een element van waarheid in de berisping die bewijst dat deze berisping door God werd gezonden als een middel om te communiceren dat hij ernaar moet streven zijn wegen te veranderen.
Koning Salomo maakt een soortgelijk punt in Spreuken: “Hoort advies en aanvaard berispingen, zodat u in uw laatste dagen wijs zult worden.”[7] Het is interessant op te merken dat ons met betrekking tot advies wordt verteld om te “horen”, terwijl we met betrekking tot berisping “het moeten accepteren”. Horen impliceert een element van contemplatie en gedachte[8] – wanneer een persoon advies krijgt, moet hij erover nadenken voordat hij ernaar handelt. Wanneer iemand daarentegen wordt berispt, moet hij het accepteren zonder de geldigheid van de berisping te analyseren – in plaats daarvan moet hij het zien als een boodschap van God om zichzelf te verbeteren en dienovereenkomstig te handelen. Rav Moshe Feinstein blonk uit in zijn reactie op onjuiste berispingen. Op een keer nam hij de telefoon op, maar kreeg een spervuur van kritiek van iemand die verbolgen was over een van zijn uitspraken. Hij luisterde geduldig naar de tirade totdat deze eindigde en probeerde zich niet eens te verdedigen. Een geschokte student vroeg hem waarom hij niet reageerde op zo’n ongepaste berisping. Hij antwoordde dat hij zo zelden een berisping ontvangt dat hij dankbaar was voor de gelegenheid om zulke krachtige woorden te horen – en hoewel op dit specifieke gebied de berisping ongegrond was, moet er een ander gebied zijn waar hij zichzelf zou kunnen verbeteren en hij zou de berisping moeten gebruiken om op dat gebied te verbeteren![9]
Bij een andere gelegenheid werd Rav Feinstein berispt voor een vermeende overtreding. Hij beantwoordde de berisping in een uitspraak die te vinden is in Igrot Moshe.[10] Hij begint te zeggen: Ik was erg blij dat uw eer zo ijverig was in het vervullen van de mitswa van berisping volgens zijn begrip, en God verhoede, dat ik hier boos over zou zijn… bli neder | Ik zal niet meer in een auto reizen in de tijd van kaarslicht[11], ook al is er absoluut geen verbod in, en er is zelfs geen maarit ayin.”[12] Na het volledig weerleggen van de argumenten van de berisping eindigt hij met te zeggen: “van zijn geliefde die hem zegent met de verdienste van de mitswa van berisping die hij deed voor de eer van God en voor de eer van de Heilige Sjabbat …”
Het is begrijpelijk dat de meeste mensen niet op het niveau van Rav Feinstein zijn en er niet van houden om berispt te worden – het is onaangenaam om te horen dat iemand een karakterfout heeft of op een ongepaste manier heeft gehandeld. Als iemand echter voorbij de gevoelens van pijn kan gaan die hij ervaart en probeert te leren van de berisping, dan kan hij het transformeren in een enorm hulpmiddel voor groei en het gebruiken om een betere dienaar van God te zijn.
Rabbijn Yehonasan Gefen
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat Korach: The Danger of Mockery (aish.com)
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Deze les is zo duidelijk, maar zo moeilijk. Want hoe snel zijn we niet op onze teentjes getrapt als we vinden dat iemand ons ten onrechte berispt. Hoe mooi is het om in alles G-ds hand te zien, en ookal is de berisping niet terecht is het een berisping waar je iets van kunt leren. Dat goede erin zoeken en vinden, dat is de kunst, en dat maakt elke berisping waardvol.
[1] Men kan zich afvragen hoe de Chiddushei Harim zijn kleinzoon kon berispen in het bijzijn van andere mensen – de Rambam legt uit dat er gelegenheden zijn waarop het is toegestaan om mensen in het openbaar te berispen, zijn bewijs is dat de Nevi’im consequent individuen in het openbaar berispten.
[2] Mattos, Hfdst. 32.
[3] Marbitsei Torah M’Olam Hachassidus, geciteerd in Tallelei Oros, Bamibar, 2e Chelek, p.281.
[4] Taanis, 20a.
[5] Misjlei, 27.
[6] Sefer HaChinuch Mitswa 241.
[7] Misjlei, 19.20 uur.
[8] Zie de commentaren aan het begin van Parshat Yitro die Yitro’s gehoor in deze geest uitleggen.
[9] Gehoord van een talmid chacham in naam van een getuige van het incident.
[10] Dit is een compilatie van het antwoord van Rav Feinstein. Dit responsum was in Orach Chaim 1e Chelek, Simun 96.
[11] Zie daar voor details over de exacte berisping en hoe Rav Moshe antwoordde.
[12] Maarit ayin is een categorie van verboden waarbij een persoon een toelaatbare handeling verricht, maar die een toeschouwer gemakkelijk als verboden zou kunnen opvatten met schadelijke gevolgen.
