Zelf verantwoordelijkheid nemen
Nitsaviem (Devarim 29:9-30:20)
Door Rabbi Yehonasan Gefen
Wat is het grootste obstakel om te veranderen?
“Deze mitswa die ik u vandaag gebied – het is niet voor u verborgen en het is niet ver weg. Het is niet in de hemel, [voor u] om te zeggen, ‘wie kan opstijgen naar de hemel en het voor ons ophalen, zodat we ernaar kunnen luisteren en het kunnen uitvoeren?'” Wat is de mitswa waar de Torah in dit vers naar verwijst? De Ramban schrijft dat het de mitswa van teshuva (berouw) is; de Torah vertelt ons dat teshuva niet iets is dat buiten ons bereik ligt, maar dat het gemakkelijk te bereiken is als we maar de moeite nemen.
Rav Chaim Shmuelevitz vraagt, als de mitswa van teshuva zo gemakkelijk te vervullen is, waarom zijn er dan zo weinig mensen die teshuva op de juiste manier doen? Iedereen weet dat hij fouten maakt, dus waarom geeft men hun fout niet toe en heeft me geen berouw?
De volgende Midrash over het verhaal van Kaïn en Abel kan ons helpen deze vraag te beantwoorden: Nadat Kaïn Abel had vermoord, strafte God hem niet onmiddellijk, maar zei Hij: “Waar is je broer Abel?” Kaïn antwoordde met de beroemde woorden: “Ben ik mijn broeders hoeder?” (ibid. 4:9) De Midrash geeft meer details van Kaïns antwoord: “U bent de beschermer van al het leven, en U vraagt het mij?!.. Ik heb hem vermoord, maar U gaf me de kwade neiging, U wordt verondersteld iedereen te beschermen en U liet mij hem vermoorden, U bent degene die hem heeft vermoord… als U mijn offer als het zijne had aanvaard, zou ik niet jaloers op hem zijn geweest.”
Waarom deed Kaïn geen teshuva voor zijn gruwelijke daad? Omdat hij weigerde schuld te aanvaarden voor zijn rol in de moord – hij gaf zelfs God de schuld! We kunnen nu onze eerste vraag beantwoorden waarom zo weinig mensen teshuva op de juiste manier doen. We zijn ons er over het algemeen van bewust dat we zonden begaan, maar er is één factor die ons ervan weerhoudt om ons op de juiste manier te bekeren, het vermogen om te accepteren dat de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor onze daden bij ons ligt en alleen bij ons. Er zijn veel factoren waaraan we onze gebreken gemakkelijk kunnen toeschrijven; of het nu onze opvoeding, onze natuurlijke neigingen of onze samenleving is, we vinden het buitengewoon moeilijk om de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor onze tekortkomingen te aanvaarden. De voorwaarde voor teshuva is een erkenning dat ‘ik het beter had kunnen doen; Ik had mijn yetzer hara (negatieve neiging) kunnen overwinnen en niet hebben gezondigd.’ Zonder het vermogen om deze moeilijke bekentenis te maken, kunnen we ons niet op de juiste manier bekeren, maar met deze bekentenis is teshuva gemakkelijk te bereiken.
Dit onvermogen om onze schuld te erkennen ligt aan de basis van de eerste en meest beslissende zonde in de menselijke geschiedenis die ons tot op de dag van vandaag plaagt – die van Adam. Traditioneel schrijven we Adams zonde toe aan zijn ongehoorzaamheid aan Gods instructies om niet van de vrucht te eten, en dit was de reden dat Adam en Eva uit de Hof van Eden werden verdreven met alle negatieve gevolgen van dien. Rav Motty Berger wijst erop dat bij nadere analyse duidelijk is dat ze niet direct na de zonde werden gestraft. God ging veeleer met Adam in gesprek en gaf hem de gelegenheid zijn fout toe te geven. Adam accepteerde dit uitstel echter niet, in plaats daarvan zei hij: “De vrouw die U gaf om bij mij te zijn – ze gaf me van de boom en ik at.” Adam vermeed de verantwoordelijkheid voor zijn zonde, het verschuiven naar Eva en zelfs in eerste instantie naar God zelf, voor het geven van haar aan hem. Toen wendde God zich tot Eva en gaf haar ook een kans om zich te bekeren – ook zij sloeg het aanbod af en zei: “de slang heeft me bedrogen en ik heb gegeten.” Pas toen strafte God hen voor de zonde. Het is duidelijk dat als ze de verantwoordelijkheid hadden genomen voor hun daden toen God hen daarmee confronteerde, de straf zeker veel lichter zou zijn geweest. Wie weet hoe anders de loop van de geschiedenis had kunnen zijn!
We zien uit de verhalen van Adam en Kaïn dat het vermogen om je fouten toe te geven misschien nog wel belangrijker is dan niet te zondigen! Inderdaad, we vergissen ons allemaal op een gegeven moment, maar of wij kunnen opstaan en de waarheid over onze daden kunnen toegeven, dat is de ware rechter van ons spirituele niveau. Het was pas enkele honderden jaren na het trieste begin van de geschiedenis dat er een man opstond die de verantwoordelijkheid voor zijn daden op zich zou nemen en de fout van Adam zou rechtzetten. De Tosefta zegt: “Waarom verdiende Juda het koningschap? Omdat hij [zijn daden] toegaf in het incident met Tamar.” Tamar stond op het punt om op de brandstapel te worden verbrand voor haar vermeende daad van overspel, toen ze Yehuda de kans gaf om zijn aandeel in de gebeurtenissen toe te geven. Hij had gemakkelijk zijn mond kunnen houden en daarbij drie zielen ter dood kunnen veroordelen – Tamar en de tweeling in haar. Echter, op een beslissend moment in de geschiedenis aanvaardde hij dapper de verantwoordelijkheid en zei: “ze heeft gelijk, het is van mij.” Het is geen toeval dat dit het sleutelmoment was in het voortbrengen van het zaad van de Messias. We weten dat de Messias de persoon is die de mensheid terug zal brengen naar de oorspronkelijke staat van voor de zonde, en de fout van Adam en Eva rechtzet. De manier om de schade die door een zonde is aangericht te herstellen, is door de negatieve eigenschap die in die zonde wordt getoond, te corrigeren. Zoals we hebben gezien, was de belangrijkste tekortkoming in Adams zonde het onvermogen om verantwoordelijkheid te nemen voor fouten, daarom was Juda’s succes in het nemen van verantwoordelijkheid voor zijn daden een ideale rectificatie.
De intrinsieke verbinding tussen de Messias en het nemen van verantwoordelijkheid bleef sterk onder Juda’s meest vooraanstaande nakomeling, koning David. De Talmoed vertelt ons dat koning Saul één keer zondigde en vervolgens zijn koninkrijk verloor, terwijl David twee keer zondigde en koning bleef. Waarom werd Saul zoveel harder behandeld dan David? De profeet Samuël confronteerde Saul nadat hij niet heel Amalek had vernietigd zoals hem was opgedragen. Maar in plaats van zijn fout toe te geven, rechtvaardigde Shaul zijn daden en ontkende dat hij zelfs maar had gezondigd. Toen gaf hij het de mensen de schuld dat ze hem onder druk hadden gezet om enkele dieren van Amalek als offergaven achter te laten. Na lang heen en weer gepraat kreeg Shaul uiteindelijk berouw, maar het was te laat en Shmuel vertelde hem dat hij zijn recht op het koningschap had verloren. Daarentegen, na Davids zonde in het incident met Batsheva, de Profeet, Nathan hem streng berispte voor zijn daden antwoorde David onmiddellijk met: “Ik heb gezondigd tegen God.” David toonde zijn bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen voor zijn fouten door in tegenstelling tot Shaul onmiddellijk zijn schuld toe te geven. Daarom werd het hem vergeven en kreeg hij nog een kans om als koning door te gaan. Bovendien schrijven de kabbalistische bronnen dat koning David een reïncarnatie van Adam is en dat het zijn doel was om Adams zonde recht te zetten. Het lijkt heel duidelijk dat een van de belangrijkste manieren waarop koning David de zonde rechtzette, was door zo snel de verantwoordelijkheid voor zijn fout te nemen. Daarom werd hem vergeven en kreeg hij nog een kans om als koning door te gaan.
We leven tegenwoordig in een samenleving die het concept van verantwoordelijkheid schuwt – veel opgeleide mensen beweren dat niemand aansprakelijk kan worden gesteld voor zijn gedrag. Ze stellen dat we in wezen geen vrije wil hebben, de persoon die we worden is voorbestemd op basis van onze achtergrond, opvoeding, genetica en samenleving. Bijgevolg kunnen criminelen worden verontschuldigd voor hun misdaden op grond van het feit dat ze echt geen keus hadden, en kunnen mensen de tekortkomingen in hun relaties en karaktereigenschappen tolereren als onvermijdelijk. De Tora-visie verwerpt deze visie ten stelligste. Als een persoon dapper genoeg is om toe te geven dat hij het beter kan, dan zal God hem zeker helpen om dat te doen.
We zien dit uit de Talmoed over een man genaamd Elazar ben Durdaya. Hij was een man die doordrenkt was van immoraliteit; maar plotseling kwam hij tot het besef van de dwaling van zijn wegen. De Talmoed gaat dan verder met ons te vertellen hoe hij vergeving voor zijn zonden probeerde te krijgen. Hij zat tussen een berg en een heuvel en vroeg hen om genade voor hem te vragen, maar ze weigerden. Vervolgens vroeg hij de hemel en de aarde om genade voor hem te vragen, maar ook zij weigerden. Uiteindelijk wendde hij zich tot de zon en de maan, maar ook zij weigerden hem te helpen.(1)
Rav Yissochor Frand brengt een homiletische uitleg van deze Gemara. De verschillende dingen die hij vroeg om voor hem te bidden vertegenwoordigen verschillende invloeden op zijn leven; hij probeerde de verantwoordelijkheid voor zijn gedrag op hen af te schuiven. De berg en de heuvel staan voor zijn ouders. Hij betoogde dat zijn opvoeding verantwoordelijk was voor zijn nijpende situatie, maar zij weigerden hun schuld te erkennen. Vervolgens wendde hij zich tot de hemel en de aarde, die zijn omgeving voorstelden, en probeerde die de schuld te geven van zijn daden, maar ook zij wilden de verantwoordelijkheid voor zijn zonden niet aanvaarden. Tenslotte wendde hij zich tot de zon en de maan, die zijn mazal, zijn natuurlijke neigingen, vertegenwoordigen, en beweerde dat het onmogelijk was om zondigen te vermijden vanwege zijn natuur. Maar ook zij wilden de verantwoordelijkheid voor zijn gedrag niet aanvaarden. Dan zegt de Gemara dat hij zei “dit ding is alleen afhankelijk van mijzelf.” Hij erkende eindelijk dat er maar één bron verantwoordelijk was voor zijn zonden – hijzelf. Hij kon niet zijn ouders, de maatschappij of de natuur de schuld geven, hij realiseerde zich dat hij de macht had om zijn wegen te veranderen en dat deed hij ook. Hij deed toen volledige teshuva en zijn ziel keerde terug naar de hemel en een Hemelse Stem kwam naar buiten, verkondigend dat Rebbi Elazar ben Durdaya een plaats heeft in de Volgende Wereld. De commentaren merken op dat de Stem hem ‘Rebbi’ noemde, omdat hij onze Rebbi in teshuva is – hij leert ons dat de enige manier om goede teshuva te doen is toe te geven dat de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor ons gedrag alleen bij onszelf ligt. Als we dit kunnen doen, dan kunnen we hopen dat we volledige teshuva kunnen doen.
Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: https://aish.com/130066288/
Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan?
Alleen als we naar ons eigen handelen en ons eigen aandeel reflecteren en evalueren kunnen we ertoe komen om te onderkennen wat wij anders hadden kunnen doen. Als je beseft wat jij anders had kunnen doen, op dat moment kun je je verantwoordelijkheid nemen en je wegen verbeteren. Op het moment dat je dat doet verhef je eigenlijk datgene wat je hebt fout gedaan. Waardoor geestelijke groei ontstaat.
