Door Rabbi Yehonasan Gefen

Een van de bijrollen in de Tora-gedeelten van Lech Lecha en Vayeira is Hagar, Abrahams tweede vrouw: De persona van Hagar is enigszins ambivalent; ze wordt geprezen in sommige persoonlijkheidsaspecten en bekritiseerd in andere. Het is leerzaam om de positieve en negatieve aspecten van haar karakter te analyseren:

Hagar wordt geïntroduceerd als de dochter van farao(1): Er zijn verschillende rabbijnse bronnen die ons vertellen hoe ze Sara’s dienstmaagd werd. De bekendste Midrasj wordt geciteerd door Rashi; er staat: “Zij was de dochter van Farao; toen hij de wonderen zag die voor Sara werden verricht, zei hij: ‘Het is beter dat mijn dochter een dienstmeid in dit huis is en geen meesteres in een ander huis.’ ” (2) Volgens deze Midrasj was het farao die besloot Hagar te sturen om Sara te dienen vanwege de wonderen die voor haar werden verricht, maar we zien niet dat Hagar zelf daar actief naar verlangde. Er is echter nog een Midrasj die een iets ander verhaal vertelt. “Rabbi Shimon Bar Yochai zegt; ze was de dochter van farao, en omdat ze de daden van Sara zag, zei ze: ‘Het is beter om een dienstmeid van Sara te zijn dan de dochter van Sara.’ ” (3) Volgens deze bron maakte Hagar zelf de keuze om zich bij Sara aan te sluiten, en het waren niet de wonderen maar Sara’s daden die haar ertoe brachten dit te doen. Dit toont aan dat Hagar een grote eigenschap bezat: ze was bereid haar koninklijke status op te geven voor een veel nederiger positie omdat ze zich wilde verbinden met de rechtvaardige Sara. Het was zeker een grote daad van zelfopoffering om de rol van dienstmeisje op zich te nemen, maar ze was blij om dit te doen omwille van haar groei.

Hagar begon echter al snel het doel van haar dienst aan Sara uit het oog te verliezen. Dit begon toen Sara haar aanmoedigde om met Abraham te trouwen, zodat hij nakomelingen zou baren. Aanvankelijk was Hagar terughoudend om dit te doen,(4) misschien omdat ze zichzelf onwaardig voelde. Na haar huwelijk met Abraham werd ze onmiddellijk zwanger en dit zorgde ervoor dat ze zich arrogant en zelfs superieur voelde aan Sara, die in vele jaren huwelijk nooit kinderen had gebaard. Ze vergat haar ondergeschikte rol aan Sara en begon haar te bekritiseren en vertelde andere vrouwen dat Sara niet zo rechtvaardig was als ze leek. Als gevolg van dit onbeschaamde gedrag begon Sara, met Abrahams toestemming, Hagar te kwellen. (5) Sara’s bedoeling was op zijn minst gedeeltelijk om de arrogantie te corrigeren die in Hagars persoonlijkheid was gesijpeld.

Hagars reactie op dit gedrag is veelzeggend. In plaats van haar gedrag te verbeteren en zichzelf te vernederen, rende ze weg. Dit toont een belangrijke fout aan in haar karakter. Ze kwam oorspronkelijk naar Sara om haar manieren te verbeteren, maar toen Sara haar trof, probeerde ze haar wegen niet te corrigeren en de oorzaak van de ellende te begrijpen; integendeel, ze koos er snel voor om te ontsnappen aan de uitdagingen waarmee ze werd geconfronteerd in de rol die ze had aangenomen. Er verschenen echter een aantal engelen die haar vertelden dat ze naar Sara moest terugkeren en de positie van Sara’s dienstmaagd moest aanvaarden. Ze leerden haar dat dit ondanks haar moeilijkheden de meest geschikte rol was voor haar zelfontplooiing. Bovendien leerden ze haar dat het ontvluchten van de uitdagingen van haar positie vruchteloos was.

Toch leek Hagar de les niet volledig te internaliseren dat wanneer iemand wordt uitgedaagd in zijn spirituele inspanningen, hij niet helemaal moet opgeven. Na terugkeer naar Abrahams huis baarde Hagar Ismaël. Enkele jaren later, na de geboorte van Isaak, werd duidelijk dat Ismaël een geestelijke en fysieke bedreiging vormde voor Isaak. Sara stond erop dat Abraham Hagar en haar zoon wegstuurde en God bevestigde de juistheid van Sara’s benadering.

Ismaël was ziek op het moment van de verdrijving en stond kort daarna op de rand van de dood. Hagars reactie hier weerspiegelt ook dezelfde neiging om verkeerd te reageren op moeilijke situaties. De Tora zegt dat “ze afdwaalde”; (6) Rashi legt uit dat dit betekent dat ze van HaShem afdwaalde en terugkeerde naar de afgodendienst waarmee ze was opgegroeid. Dit laat zien dat haar emuna niet sterk genoeg was om haar geloof in God te behouden in zo’n wanhopige tijd. De Tora vervolgt haar verhaal: “Toen het water van de huid werd verteerd, wierp ze de jongen onder een van de bomen af. Ze ging op een afstand zitten, een paar schoten verderop, want ze zei: ‘laat me de dood van het kind niet zien.’ ” (7) Dit is echt een schandelijke reactie; toen haar enige kind op het punt stond te sterven, concentreerde ze zich alleen op haar eigen ongemak bij het zien van zijn dood in plaats van te proberen hem te troosten in deze vreselijke tijd. Dit geeft een ander voorbeeld van hoe Hagar ervoor koos om te ontsnappen aan de moeilijke situaties die de Voorzienigheid verordende.

Het siert haar dat de wijzen ons vertellen dat ze uiteindelijk berouw had en rechtvaardig werd. Tijdens haar scheiding van Avraham bleef ze hem trouw en trouwde ze niet met een andere man. Ze krijgt de nieuwe naam van Keturah, symbolisch voor het feit dat haar daden zo mooi waren als wierook (ketoret in het Hebreeuws). Misschien heeft ze haar falen om op moeilijkheden te reageren enigszins gecorrigeerd. Nadat ze uit Avrahams huis was verdreven, bleef ze uiteindelijk trouw aan zijn leer en had als gevolg daarvan de eer om met hem te hertrouwen. (8) Toch blijven Hagars eerdere acties voorbeelden van hoe men niet moet reageren wanneer de Voorzienigheid een schijnbaar negatief voorval decreteert. Het is niet onze taak om aan de pijn te ontsnappen, maar om ons tot God te wenden door gebed en zelfontplooiing. Op die manier kunnen we zulke incidenten gebruiken om dichter bij God te komen.

Rabbijn Yehonasan Gefen

Besef dat een vertaling altijd een vertaling is, daarom ook de verwijzing naar het origineel: The Guiding Light Parshat Lech Lecha: Above the Stars (aish.com)

NOTITIES

1. Zie Bereishit, Ch. 16 en Ch. 21 voor de volledige verslagen van de incidenten waarbij Hagar betrokken was.

2. Bereishit Rabbah, 45:1, geciteerd door Rashi, 15:1.

3. Torah Shleimah van Rav Menachem Kasha zt”l geciteerd door Minchat Chaim, pp. 673-4.

4. Rashi, Bereishis, 15:3 die zegt dat Sara Hagar moest overhalen om met Abraham te trouwen, wat impliceert dat ze niet met hem wilde trouwen.

5. Zie Bereishit Rabbah, 45:6 en de commentaren voor de verschillende meningen over hoe Sara Hagar precies teisterde.

6. Bereishis, 21:14.

7. Bereishis, 21:16.

8. Bereishis, 25:1.

Opmerkingen van Angelique; wat leren wij hiervan? Deze les is zo waardevol voor mensen om goed tot zich door te laten dringen. Het is de poort tot geluk. Want in ieder leven komen moeilijke periodes voor, situaties waar men het liefste voor wegloopt of ontwijkt. Echter alleen als we deze periodes en deze situaties omarmen in de wetenschap dat G-d ons alleen het goede geeft, ondanks de zwaarte ervan, kunnen we onze emunah in Hem versterken en waar geluk ervaren.