Het Tora-gedeelte beschrijft de laatste drie plagen en de gebeurtenissen die ertoe leidden dat het Joodse volk uiteindelijk Egypte verliet. De midrasj vertelt ons dat er vier stadia waren van de verlossing uit Egypte. (1) Dit is gebaseerd op het vers in Va’eira, waar God tegen Mozes zegt: “Ik zal je ( hotzeisi ) uit het lijden van Egypte halen; en Ik zal je ( hitzalti ) redden uit je slavernij en ik zal je verlossen ( goalti ) met een sterke arm en met grote oordelen. En ik zal je naar me toe brengen ( lakachti ).) als een natie en ik zal een G-d voor je zijn…” (2) De commentaren leggen uit dat de eerste twee fasen de stadia van vrijheid van de daadwerkelijke slavernij vertegenwoordigden, terwijl de derde het feitelijke verlaten van Egypte betekende. In de vierde fase, die van lakachti, werd het Joodse volk de natie van G-d.(3) De vierde fase culmineerde in het geven van de Tora,(4) het lijkt er echter op dat het proces om de goddelijke natie te worden begon terwijl het Joodse volk nog steeds in Egypte was. We zien dit uit het feit dat de eerste mitswot die aan de mensen als natie werd opgedragen in het Tora-gedeelte van deze week werden gegeven. Verder symboliseerde de mitswa van de Korban Pesach (pesachlam) die in de portie van deze week staat de acceptatie door het Joodse volk van het verbond tussen hen als een natie met G-d.(5)
Er is een heel interessant aspect aan de overgang tussen de derde en vierde fase van verlossing. Dit wordt naar voren gebracht door een wet die gevonden wordt met betrekking tot de vier bekers wijn die we op Seder-avond hebben, die overeenkomen met de vier stadia van verlossing. De Sjoelchan Aroech (6) bepaalt dat men niet mag drinken tussen de derde en vierde beker wijn.(7) Dit impliceert dat het noodzakelijk is dat deze twee bekers met elkaar verbonden zijn, zonder dat er iets tussen zit. Er zijn halachische (juridische) redenen voor deze wet, maar misschien kan men een filosofische verklaring voorstellen.(8)
Men kan zeggen dat het essentieel was dat de vierde fase van de Verlossing onmiddellijk na de derde fase plaatsvond, zonder enige hefsek (onderbreking) ertussen. Waarom is dit het geval? In de derde fase van goalti bevrijdde het Joodse volk zich volledig van de slavernij van de farao. Toen ze echter eenmaal van deze dienstbaarheid waren verlost, bestond het risico dat ze in een vacuüm zouden worden achtergelaten zonder dat ze iemand zouden hebben om te dienen. Dit zou een zeer gevaarlijke situatie zijn geweest, omdat het inherent lijkt te zijn aan de menselijke natuur dat de mens moet dienen en opkijken naar een soort wezen of entiteit. Daarom was het essentieel dat het Joodse volk hun focus van dienst van Farao onmiddellijk zou vervangen door lehavdil, G-d. Daarom gaf G-d hun mitswot die hun relatie met Hem op gang brachten, zelfs voordat ze Egypte verlieten. Zodra ze fysiek vertrokken waren, waren ze al begonnen met het proces om Gods natie te worden. Dienovereenkomstig is de wet dat er geen opening kan zijn tussen de derde en vierde beker wijn symbolisch voor het feit dat er geen opening kan zijn tussen de derde en vierde fase van verlossing waarmee ze overeenkomen. Het stadium van het verlaten van de dienst van Farao moest onmiddellijk worden gevolgd door het begin van de dienst van G-d.
Een belangrijk concept dat uit deze verklaring kan worden afgeleid, is dat het verlangen om iets te dienen inherent is aan de menselijke natuur. Dit is zeker duidelijk gebleken in de overgrote meerderheid van de wereldgeschiedenis. Tot een paar honderd jaar geleden was het idee van atheïsme vrijwel ongehoord – iedereen aanbad één, of vaker, vele entiteiten. Het was vanzelfsprekend dat er machten in de wereld waren die mensen moesten dienen. We zien uit de noodzaak van de onmiddellijke overgang van slaven van Farao naar dienaren van G-d, dat het ontbreken van een dienstfiguur zeer gevaarlijk was voor iemands psyche.
Op basis van dit alles is het leerzaam om te analyseren hoe het er in recentere tijden op lijkt dat mensen zich graag hebben bevrijd van het juk van dienstbaarheid aan wat dan ook. Waar zien we een manifestatie van dit verlangen om niemand te dienen die in Tora-bronnen wordt besproken? Het antwoord hierop kan worden gevonden in de woorden van Rav Chaim Shmuelevitz met betrekking tot een bijzonder weerzinwekkende vorm van afgoderij – die van Baal Peor.(9) Er zijn een aantal vreemde aspecten aan Baal Peor. Een daarvan is de vorm van aanbidding – de aanbidders ervan zouden walgelijke daden verrichten in het bijzijn van de afgod, en hoe walgelijker de daad, des te prijzenswaardiger was de vorm van aanbidding. Bovendien leek het Joodse volk bijzonder vatbaar voor deze vorm van aanbidding, zoals te zien was in het tragische incident aan het einde van het Tora-gedeelte van Balak, waar duizenden Joden Baal Peor aanbaden. Wat is de aard van dit idool? Rav Shmuelevitz legt uit dat de essentie van Baal Peor het verlangen was om niet onderworpen te zijn aan enig wezen of macht, en als gevolg van deze ‘vrijheid’ alle grenzen te kunnen doorbreken die gepaard gaan met onderwerping aan een hogere bron. Alle andere aanbidders erkenden de noodzaak om de focus van aanbidding te respecteren en te eren, maar aanbidders van Baal Peor streefden ernaar de menselijke impuls van oprechte dienstbaarheid uit te roeien en te vervangen door degradatie van autoriteit. Dienovereenkomstig, hoe respectlozer de handeling, hoe groter de vorm van ‘aanbidding’! Op basis van de uitleg van Rav Shmuelevitz lijkt het erop dat aanbidders van Baal Peor probeerden de natuurlijke menselijke impuls van aanbidding te ontwortelen en deze te richten op ‘aanbidding’ van het idee dat men kan doen wat ze willen.
Met dit begrip kunnen we een raadselachtige Gemara over Baal Peor verklaren. De Gemara in Sanhedrin vertelt ons over een niet-Joodse vrouw die erg ziek was. Ze zwoer dat als ze herstelde, ze elke afgod ter wereld zou aanbidden. Ze herstelde inderdaad en hield zich aan haar eed. Toen ze bij Baal Peor kwam, werd haar verteld hoe ze het moest aanbidden. Toen ze hiervan hoorde, zei ze minachtend dat het beter was geweest om weer ziek te worden in plaats van op zo’n weerzinwekkende manier een afgod te aanbidden.(10) Het is begrijpelijk dat ze de vorm van aanbidding weerzinwekkend vond, maar waarom was haar reactie zo sterk? Het lijkt erop dat ze de wens van de meeste mensen had om een hogere macht te dienen. Daarom was ze bereid om elke ‘kracht’ in de wereld te dienen. Maar toen ze over Baal Peor hoorde, zag zij in dat de hele grondslag van Baal Peor in tegenspraak was met het concept van dienstbaarheid. De hele essentie ervan was het idee dat je niemand hoeft te dienen en dat je kunt doen wat je wilt. Ze vond deze houding zo weerzinwekkend dat ze liever ziek was dan zich met dergelijke aanbidding bezig te houden.
Het lijkt erop dat het atheïsme van de afgelopen eeuwen uiteindelijk ook geworteld is in dezelfde houding van Baal Peor. Hoewel de aanhangers ervan kunnen beweren dat hun opvattingen gebaseerd zijn op filosofie, zijn er momenten waarop ze toegeven dat de ware reden voor hun atheïsme is dat ze zichzelf toestaan een levensstijl te leiden die niet wordt gehinderd door religie.(11) Terwijl afgodenaanbidding duidelijk volkomen verkeerd is en veel bekritiseerd door de Tora, hebben een aantal Tora-denkers opgemerkt dat atheïsme zowel minachtender als gevaarlijker is dan afgodenaanbidding. Een reden hiervoor is dat iemand die afgoden aanbidt in ieder geval de noodzaak erkent om iets te dienen. Daarom is het geen grote stap voor hem om over te stappen van het dienen van valse goden naar dat van de ware G-d. Iemand die in niets gelooft, is echter veel verder verwijderd van het aanvaarden van het juk van dienstbaarheid aan wat dan ook.
We merkten al eerder op dat het Joodse volk bijzonder vatbaar was voor Baal Peor. Het lijkt erop dat dit soort aanbidding het meest aanlokkelijk bleek te zijn voor het Joodse volk – de reden hiervoor is dat de yetzer hara ernaar streefde om hen het gevoel te geven gehinderd te worden door het juk van Goddelijke dienst en hen te verleiden met een geloofssysteem dat hen toestond alle grenzen te doorbreken. We worden allemaal geconfronteerd met deze test in ons leven – er zijn talloze verleidingen die ons de kans geven om ons ‘vrij’ te voelen van de ‘last’, maar we moeten beseffen dat de enige bron van ware vervulling zuivere Goddelijke dienst is. Zoals de rabbijnen ons leren, is de enige echte vrijheid die welke voortkomt uit het volgen van de Tora.
Geschreven door rabbijn Yehonasan Gefen
OPMERKINGEN
1. Shemos Rabba, 6:4.
2. Va’eira, 6:6.
3. Zie Ohr HaChaim, 6:6. Zie Taam V’Daas daar waarom de vijfde termijn van verlossing, “En ik zal je naar het land brengen…” niet overeenkomt met een vijfde beker.
4. Ibn Ezra, 6:7 .
5. Zie mijn essay, “The Individual’s Covenant With HaShem” (het staat in mijn boek, ‘ A Light in Time ‘, p.207) dat dit uitgebreid bespreekt.
6. Letterlijk vertaald als ‘De Gedekte Tafel’. Het is aan het einde van de 15e eeuw geschreven door Rav Yosef Karo en is het standaardwerk over de joodse wet.
7. Shulchan Aruch, Orach Chaim, Simun 479, Sif 1. Er zijn aanvullende wetten waar tussendoor niet gedronken mag worden, maar dit is de enige die in de Mishna wordt besproken en waar alle autoriteiten het over eens zijn.
8. De volgende uitleg is gebaseerd op verschillende bronnen.
9. Sichos Mussar, Maamer 84, Parshas Balak, ‘Baal Peor’, p.362.
10. Sanhedrin, 64a .
11. Een Aish Hatorah-boekje citeert de beroemde atheïstische auteur, Aldous Huxley, die tegen het einde van zijn leven toegaf dat al zijn atheïstische filosofie inderdaad niets meer was dan een excuus om immoraliteit te rechtvaardigen.
Een vertaling is altijd maar een vertaling daarom ook een link naar het origineel: https://aish.com/137847378/
